Plurifunziunalitati

Nta linguìstica la plurifunziunalitati è na prupritati dô linguàggiu ca spiega ca la lingua havi magni funzioni.
Lu granni linguista di urìggini russi Roman Jakobson criau nu schema ca idintìfica ben sei funzioni.
Ma pì istauràrisi l'iventu cumunicativu è nicissaria la prisenza di almenu sei fatturi e pì ugnunu di chisti pò èssiri culligata na spicìfica funzioni. Li sei fatturi cuinvorti ntô prucessu dâ cumunicazzioni sunnu:

  • lu missàggiu: lu cuntinutu ca si voli isprìmiri;
  • l'emittenti: la funti dâ quali pruveni lu missàggiu;
  • lu riciventi: lu distinatariu dô missàggiu;
  • lu canali: lu mezzu pì cui veni trasmisu lu missàggiu.
    Pì d'asèmpiu si siemu davanzi a na cumunicazzioni tilifònica, allura ntâ stu casu lu canali è custituitu dâ linia e da li cavi tilifònici.
    Si la cumunicazzioni è nveci diretta, ntâ stu casu lu canali è l'aria.
    Si ancora la cumunicazzioni è scrivuta, allura lu canali è lu fuoggliu unni è signatu lu missàggiu.
  • Lu còdici: l'insiemi di rèuli ca fòrmunu lu linguaggiu.
    Pì d'asèmpiu la gramàtica, la sintassi, lu lessicu, eccitra.
  • Lu cuntestu: l'ambienti sternu unni avveni la cumunicazzioni.
    Pì d'asèmpiu l'affirmazioni: "sbrighiti!" da sula nun duna tanti nfurmazzioni, ma si pò megghiu capiri lu missàggiu pì menzu dô cuntestu ntô quali iddu veni ispressu.
    Ntâ stu casu lu cuntestu putissi èssiri chiddu familiari di na mugghieri ca dici ô sò maritu di sbrigàrisi picchì è tardu.

Fatta sta classificazioni, Jakobson appoi attribuì a ogniddunu di sti fatturi sei funzioni dâ cumunicazzioni:

  • 1) Funzioni puètica, ca è ncintrata ntô missàggiu picchì metti in rilievu li sò putinzialitati.
    Pì d'asèmpiu lu versu di Danti: la gloria di Colui che tutto move.
  • 2) Funzioni imutiva o isprissiva rilativa l'emittenti, tesa a spicificari li sinzazioni dô parranti.
    Pì d'asèmpiu l'isprissioni "chi bedda surpresa!" innica nu sintimentu piacevuli dâ pirsuna ca imetti lu missàggiu.
  • 3) Funzioni cunativa (da lu verbu latinu conor "sfurzàrisi" o "dàrisi da fari"), ncintrata su lu riciventi ca è tesa a fari aggiri ntî quarchi modu la pirsuna c'arricivi lu missàggiu.
    Pò èssiri n'asèmpiu l'isprissioni: "statti mutu!".
  • 4) Funzioni fàtica (da lu verbu latinu for "parru", rilativu lu parrari in sè), c'arriguarda lu canali ed è atta a virificari ca la cumunicazzioni sta avvinennu e ca lu cuntattu fìsicu di l'imittenti e dô riciventi è mantinutu.
    Pì d'asèmpiu l'ispirissioni "prontu, ci sì?" rializza la funzioni fatica dâ cumunicazzioni picchì cerca di vidiri si lu canali sta funziunannu bonu e sta pirmittennu lu cuntattu.
  • 5) Funzioni mitalinguìstica, ca si cuncentra su lu còdici. Quannu la cumunicazzioni riguarda lu còdici stissu dâ lingua, la lingua parra di idda stissa.
    Pì d'asèmpiu nta nu libbru di gramàtica putiemu truvari: "iattu: sustantivu singulari maschili".
    A causa di stu tipu di funzioni lu linguaggiu havi n'àutra prupritati: la riflissivitati.
  • 6) Funzioni rifirinziali o dinutativa, quannu la cumunicazzioni si cuncentra su lu cuntestu, e quinni voli rifiriri nfurmazzioni sulla rialitati sterna.
    Pì stu mutivu putiemu diri ca li testi discrittivi adèmpiunu la funzioni dinutativa.
    Pì d'asèmpiu: "lu lucali è custituitu da dui vani cchiù sirvizzi".