Tèrmini grecu pi "assimblia, locu di riunioni". Si riteni ca la sinagoga happi nizziu comu stituzzioni, duranti l'esiliu babbilunisi, doppu la distruzzioni dû primu Tempiu, e purtata ‘n Palistina di l’abbrei turnati di l'esiliu. Sècunnu la tradizzioni abbràica, la sô urìggini sarissi tantu cchiù antica, e avissi asistutu già a li tèmpura dû patriarca Giacobbi ca, ancora ntâ panza di sô matri, tintava di nèscirinni ogni quannu la matri passava a latu di na sinagoga. Resti archiològgici attèstanu ca tali edifici asistìanu già ntô pirìudu succissivu a l'èbbica erudiana (Masada, Herodium), pirtantu a l'èbbica dû sècunnu Tempiu. Tra lu III sèculu e lu IV sèculu, sòrcinu nummarusi sinagoghi, spissu cu ricchi urnamenti, affrischi, e musàici, ‘n Giudea, ‘n Galilea e ntê citati dâ diaspora.

La granni sinagoga (Velká synagoga), Plzeň, Ripùbbrica Ceca
Nova sinagoga a Birlinu

‘Nquantu stituzzioni, la sinagoga rapprisenta na nnuvazzioni rivuluzziunaria ntâ vita riliggiusa di l'anticu urienti: è lu primu edificiu dû cultu ‘n cui li fidili ponnu assistiri ô cumplessu dî riti. Principiu ca va a vèniri ripigghiatu dî cresii cristiani e dî muschei musurmani. La cumparsa dî sinagoghi segna na prufunna ristrutturazzioni nterna dâ riliggiuni abbràica, nun cchiù ncintrata supra lu cultu sacrificali, ma supra lu studiu, lu nzignamentu e la miditazzioni dâ Liggi. Era pruibbitu a l’abbrei campari nta na citati unni nun cc’èranu sinagoghi. Vinìanu usati dî viaggiatura comu alberghi, unni si putìa attruvari sempri nu postu pi dòrmiri supra na panca o nta n’agnuni; ‘n effetti, la sinagoga è na stituzzioni essinziarmenti làica, unni li parrina svòrcinu nu rolu sicunnariu.

La chianta dâ maiuri parti di sti custruzzioni è chidda di na basìlica a tri navati, urintata ‘n modu ca li fidili, ‘n cunfurmitati a lu principiu cuntinutu ntâ Bibbia (Dn 6,11), ricìtanu li priieri/prijeri rivoti versu Girusalemmi. Tali chianta e urintamentu foru mantinuti videmma ntê sinagoghi custruiuti ntô Mediuevu. L'urganizzazzioni dû spazziu nternu dî sali di priiera/prijera mmeci subbìu mudificazzioni ntô cursu dî sèculi. L'arca-ammuarru (tebah) ca cunteni li ròtuli dî Sacri Scritturi (Torah) è ncastrata ntâ pareti urintali, ca talia versu Girusalemmi, mentri lu purpitu dû litturi (bimah), ci sta di frunti, ô centru dâ sala o a lu capu uppostu. Li fìmmini sunnu spissu rilicati ntê gallirii.

La cchiù antica sinagoga d'Europa s’attrova a Barcillona (Spagna), mentri la cchiù granni è a Budapest (Unghiria). Lu primatu munniali pi diminzioni spetta â sinagoga di New York.

FONTI cancia

La fonti di st'artìculu è Uichipidia Taliana:

http://it.wikipedia.org/wiki/Sinagoga