Sucitàti rapùta

A sucitàti rapùta è nu cuncettu urigginariamenti sviluppatu rô filòsufu Henri Bergson e arripigghiatu 'n particulari ri l'ipistimòluggu Carlu Poppir.
Nta li sucitàti rapùti, lu cuviernu è rispunzabbili e tullirànti, e li miccanìsimi pulìtici sunu traspariènti e flissìbbili.
Lu Statu nun javi sicrèti ppi iddu stissu nta lu sienzu pubbricu; nun s'attrova nta na sucitati otoritària e tutti anu firucia nta l'autri câ canuscenza ri tutti.
Li libbirtati pulitichi e li dritti umani sunu a funnazzioni ri na sucitati rapùta.
Nta a rifinizziòni ri Carlu Poppir, ca s'attrova nta lu su saggiu A Sucitati Rapùta e li so nimìci, iddu addifinìsci 'na "sucitàti rapùta" comu na sucitàti c'assicura ei cittarìni ca li patruni pulitici pònu ssiri mannàti ei so casi senza ca ciavissi assìri bisuognu ri na carnificina, chissu a diffirenza ri na "sucitati ciusa" unni na rivuluzzioni sancuinosa o nu corpu di statu ci vòli ppi canciari li patruni ra situazzioni.
Addiscrivi na sucitàti rapùta comu una unni "li pirsuni vènunu misi in jocu ccu ricisiòni pirsunali" in uppusizzioni a lu "cullittivìsimu màggicu o tribbàli". 'Nta stu cuntestu, li sucitàti cullittivistichi o tribbàli nun sâ firànu a ddistinguiri ntra li usanzi suciali e li lieggi râ natura.
Li pirsuni rifficirmènti cancianu o mintunu 'n riscussioni trarizziuni ca si crirunu janu na basi màggica o sacra.
P'inizziari na sucitati rapùta eni 'mpurtanti:

  1. addifiniri li cunfini ntra li lieggi ca fuorru fattu ri l'òmmini e chiddi naturali, e
  2. pigghiarisi rispunsabbilitati pirsunali ppi scèlti murali.

(Ppi piaciri nutati ca Poppir nun vitti chissu incumpattibili chiei crirenzi riliggiosi). Poppir sustinìa ca l'idei r'individdualitati, critichi e umanitati nun pònu ssiri suppressi na vòta ca li pirsuni si rennunu contu ca isistunu e dunqui ca avissi adduvùtu ssìri 'mpussibbili arriturnari a na sucitati ciusa.

Lu cuncettu ri Sucitàti Rapùta ri Poppir jè cchiu ipistimuloggicu ca puliticu. Quannu Poppir pubbricau A Sucitati Rapùta e li so nimìci crirìa ca li scenzi suciali nun s'aviunu firàtu ri cumprenniri lu significatu rô fascìsimu e rô cumunisimu picchini sti scienzi si funnaunu supra a ipistimuluggii ca nun funziunaunu bònu.. Li cuverni tutalitari forzanu a canuscenza a addivintari pulitica cosa ca fa addivintari lu pinzeru criticu ampussibbili e chi purtau a distruzzioni ra canuscenza nta li paisi tutalitari (S'arrifirìa a fini ra verra fridda). A tiurìa ri Poppir ca a canuscenza jèni pruvvisoria e ca si pò sbagghiari puorta a cunsicuenza ca na sucitàti assiri raputa a li punti i vista altirnativi.
Na sucitàti rapùta jè ssuciata ccu lu pluralismu curturali e riliggiusu e avissi assiri sempri rapùta e dispunibbili ei migliuramenti picchìni a canuscenza nun jè mai cumpritata ma sèmpri in custruzzioni.

Na Sucitati Firmata o Ciusa sustèni na cèrta canuscenza o viritati urtima ca porta a picca a picca a l'imposizzioni ri na certa virsioni ra rialitati.
Na sucitati i raccussìni jè firmata a libbirtati ro pinzeru.
Mmèci na sucitati rapùta ogni cittarinu avi abbisognu r'affruntari nu pinzèru criticu, na critica ca cjavi abbisognu ri libbirtati ri pinzeru e ri sprissioni e li stituzzioni licali e culturali ca pònu jutàri chissu.
Li dimucrazzii putissiru ssiri n'isempiu ri "sucitati rapùta" mentri ca li dittaturi tutalitari, li tiucrazzii e li munarchii autucratichi sunu isempi ri "sucitati firmati".
L'Umanitarianismu, l'igalitarianismu e a libbirtati pulìtica sunu carattiristichi funnamintali ri na sucitati rapùta.
Chissu a statu arricanusciùtu ri Pericli, nu shtatista da dimucrazzia atiniesi, ntâ so orazzioni funiraria:

"... l'avanzamentu ntâ vita pubbrica addipènni da riputazziòni ppâ capacitàti, cunzidirazzioni ri classi ca nun pirmètti d'antirfiriri cô meritu; e mancu a puvirtati avissi a firmàri a strata, si na pirsuna jè capaci ri sèrviri o Statu iddu nun avissi a ssiri firmatu di l'uscuritati ra so cunnizzioni. A libbirtàti ca avièmu a dispusizzioni nta lu nostru cuvernu s'istienni macari nta nostra vita urdinaria."

George Soros, ca a statu nu sturènti ri Carlu Poppir, sustèni ca li sufisticati utilizza ri stigghi ticchinuloggici putenti ri pigghiata ppi fissa ca fuorru ampristati dei scienzi cugnitivi e do mircatu pubbricitariu di parti di upiraturi pulitici misiru in dubbiu a cuncizzioni urigginali di Poppir supra a sucitati raputa. Soros sustèni macàri ca oltri a siparazzioni rei putiri, a libbirtati ri palora, e l'ilizzioni libbiri, avissimu macàri a mìntiri isplicitu n'impegnu a truvari a viritati.. "Li pulitici sunu purtati a rispittari, chiu tostu ri manipulari, a rialitati sulu si a lu pubbricu ci antiressa a viritati e si sunu purtati a dàrici na punizzioni ei pulitici ca sunu truvati a nun circari a viritati.

L'urganizzazzioni comu a l'Istitutu ra Sucitàti Rapùta e a Funnazzioni ra Sucitati Rapùta di l'Africa dô Sud anu lu scopu ri prumòviri attivamenti a sucitati rapùta traversu lu cuinvorgimentu rô pubbricu.

'Nta lu 1947, Poppir funnau cu li so cumpari Friedrich Hayek, Milton Friedman, Ludwig von Mises e jautri a Sucitati Monti Pillirun p'addifènniri lu libbiralìsimu classicu, 'nta lu spiritu da sucitati raputa.

Taliàti macàri cancia