Bastigghia
La Bastigghia (francisi Bastille, nomu cumpretu Bastille Saint-Antoine) origginariamenti era na furtizza, ca fu eretta a Pariggi pi vuluntati di Carru V di Francia tra lu 1367 e lu 1382 pi raffurzari li mura urintali dâ citati, e a difisa dâ Porte St-Antoine. La liggenna voli ca lu privostu Hugues Aubriot, c'avìa officiatu la posa dâ prima petra, nni sia statu lu primu òspiti.
Era àuta 24 metri (comu un palazzu di 7 chiani a li nostri jorna), avìa chianta rittanculari, ottu turri, dui curtigghi nterni ditti Curtigghiu granni e Curtigghiu dû puzzu, e era circunnata di nu fussatu alimentàtu dâ Senna vicina, sicchì si ntrasìa sulu tràmiti ponti livatoru.
Ntô XVII sèculu, cu Richelieu, divinni priggiuni di statu unni custudiri li vìttimi dî lettres de cachet, e cci foru rinchiusi cèlibbri pirsunaggi: tra l'àutri, "La màscara di ferru" (prisuntu frati giamellu di Luiggi XIV), Voltaire ntô 1717, lu Marchisi de Sade, Cagghiostru, Fouquet, Mirabeau. Va dittu ca la priggiunìa di l'aristucràtici era cunnuciuta n ammienti e cu stili di vita (sirvituti, alimintazzioni, spazzi) veru menu nun uspitali di chiddi distinati a li ditinuti quarsiasi.
Va dittu, puru, ch'avennu divinutu ammàtula custusìssimu lu mantinimentu dâ granni struttura c'avìa pirdutu quasi ogni utilitati, la stissa munarchìa francisa nn'avìva dicidutu la dimulizzioni ntô 1784.
Dunca, era cchiutostu pâ sò mpunenza ca vinìa cunzidirata dû pòpulu di Pariggi - comu la Tour du Temple - un clamurusu sìmmulu di l'opprissioni assulutista, tantu ca nn'avìa statu richiesta la dimulizzioni già cu li Cahiers de doléances.
Fu assartata lu 14 luglio 1789 (quarchidunu dissi "di briganti") p'arrubbàrinni l'armi e libbiràrinni li priggiuneri. Di priggiuneri n rialitati ci n'èranu surtantu setti: cincu èranu sìmprici latri e l'àutri dui avìanu statu rinchiusi pi vuluntati dî rispittivi famigghi. La difisa nùtuli di na furtizza prissochì nùtuli custau la vita a 32 Guardi svìzziri, ma la prisa dâ Bastigghia divinni appoi, comu è notu, l'icona dû nizziu dâ Rivuluzzioni francisa e lu 14 di giugnettu lu jornu dâ festa nazziunali francisa (ca cummèmura piràutru, armenu ufficiarmenti, la cilibbrazzioni dû primu anniversariu dâ Rivuluzzioni, tinuta lu 14 di gignettu di 1790).
L'edificiu fu appoi sacchiatu e rasu a lu solu, lentamenti e sistimaticamenti. Lu sò dimulituri, un mprinnituri èduli di nomu Palloy, happi tra l'àutru l'idìa di rivinnirinni li petri comu riliqui (asempiu siquitu, 200 anni doppu, ntâ dimulizzioni dû muru di Berlinu). Àutri matiriali sirveru a custruiri lu Pont de la Concorde, mentri lu fossato ntrasìa a fàciri parti dû bacinu di l'Arsinali di Pariggi.
La Culonna di Giugnettu ch'è ô centru dâ chiazza fu vuluta di Luiggi Fulippu n mimoria dâ sullivazzioni c'avìa abbuccatu Carru X, e naugurata ntô 1840.
La granni schianata fu tuttavìa lassata abbastanti n abbannunu pi granni parti di l'800, cu a lu centru un munumentu nun finutu vulutu di Napuliuni (citatu di Victor Hugo n Li misiràbbili), dû quali, a lu mumentu di la dimulizzioni ntô 1847, fuijeru miliuna di ratti, mmadennnu p'arcuni jorna lu nteru quarteri.
Duranti li granni travagghi di l'èbbica di Haussmann turnaru â luci arcuni funnamenta a lu n° 49 di l'avenue Henri-IV, e duranti li travagghi pi la custruzzioni dâ Metropolitana di Parigi riaffiuraru li rasti dâ Turri dâ Libbirtati, ca foru rimuntati ddà vicinu, n place Galli, ntô 1899; àutri rasti foru lassati n vista ntâ stazzioni Bastille dû Métro.
L'ària supra cui surgìa la furtizza è oi Place de la Bastille, unu dî lochi cchiù friquintati di Pariggi, e unu dî dui poli dî granni manifistazzioni di massa dâ citati (l'àutru è Place de la République).
-
La Bastigghia
-
La furtizza ntô 1790 o 1791 -
La corti cintrali, 1785 -
Lu nternu, 1785
