Fìsica/Calabbrisi-Parmi
'A fìsica èsti û stùdiu dâ pruprietà e dî carattirìstichi dâ matèria e dî finòmini naturali. Si tratta puru dû stùdiu dî formi diversi îll'energìa e comu si 'mbìscanu ntâ l'universu.
Stòria cancia
|
Pi sapìrinni cchiossai, vidi puru la vuci Storia dâ Fisica. |
L'urìggini muderna havi 'a sò pruvinenza ch'i tiurìi î Galileu, a partiri dû Sèculu XVII.
Fu iddu ca dissi chi 'a natura fu scrivuta c'a liggi dâ matimàtica. Galileu, pe' i sò libbra, aundi scrivìva supra a comu èsti fattu sistema sulari, fu cundannatu dâ Nquisizzioni î Roma, ma i sò scritti addiventaru l'esèmpiu î comu s'avìa effàri 'a scienza.
Na spingiuta grandi 'a fìsica ll'eppi poi cu Newton. Newton partendu dâ liggi î nèrzia î Galileu, scrivìu ntô libbru "Philosophia Naturalis Principia Mathematica" i sò famusi liggi dâ dinàmica. Cu 'a secunda liggi (F = ma), d'aundi l'àutri dirìvanu, iddu dissi chi èsti 'a forza e comu movi i corpi. Û successu chi sti liggi matimàtichi èppiru, fìciru pinzari addirrittura ê filòsufi ca tuttu putìa essìri privistu (Miccanicìsimu), picchì tuttu l'universu avìa essìri comu nu granni ruloggiu miccànicu. Pe' iddi putìva abbastari canuscìri i pusizzioni dâ vilocità î tutti i corpi ntâ nu certu mumentu, pe' diciri comu poti essìri l'universu quandu si voli.
Chiddu ca Newton fici cu 'a Miccànica, James Clerk Maxwell û fici cu l' elettrumagnetismu scrivednu i sò equazziuni: cu chisti finòmeni canusciuti putìvanu essìri privisti.
Sti gradni tiurìi avìvanu a chi fari cu 'a rilatività dî moti, ma 'a liggi î trasfurmazzioni era diversa si nu finòminu era miccànicu, oppuru elettrumagnèticu.
Si si vidi n'eventu fìsicu î tanti sistemi î rifirimentu ca si mòvunu l'unu cu l'àutru, si vidi ca pe' i finòmini miccànichi, Newton dici ca abbasta cacciàri 'a vilocità î 'ddu sistemi e tuttu va bbeni, mentri ca pe' i finòmini elèttrichi s'hannu a mèttiri d'intra i cunti àutri cosi, comu i campi magnètichi.
Ntô 1905 Einstein fici vidiri chi a sò tiurìa dâ rilatività, ca dici c'a vilucità dâ luci èsti na custanti univirsali chi non'addipendi dô sistema î rifirimentu unni s'attrova l'ussirvaturi, si putìanu scrìviri equazzioni di trasfurmazzioni ca èranu boni pi tutti li finòmona fisichi. Ma Albert Einstein nun fici solu chistu nta chiddu miravigghiosu annu pi la Fisica, picchì addimustrau comu na particedda nica nica nta l'ària (o nta n'àutru flùidu) veni sbattuta di ccà e di ddà picchì l'àtumi ci vannu sbattennu contru (Motu Brownianu) a voti di sta parti e a voti di chidda parti. Chiossai fici Einstein quannu cu la sò tiùria di l'effettu fotualèttricu fici vidiri comu puru la luci è fatta a pacchiteddi (quanti) nichi nichi e hannu tutti l'enirgìa ca dipenni dâ friquenza, cu la stissa leggi ca avìa attruvatu Planck cu la sò tiurìa dû corpu nìuru (E=hν). Chistu fici vidiri a tutti pari, macari a chiddi ca nun lu vulìanu vidiri, cA la matèria e l'enirgìa sunnu cchiù cumpricati di quantu ci piacissi.
Di sta data si dici ca nascìu la fìsica muderna.
Classificazzioni cancia
La fìsica si dividi classicamenti 'n cinemàtica, termuddinàmica, e fìsica atòmica (o fìsica nucliari). Ma na classificazzioni cchiù muderna esti chista ca è misa ccà di sècutu:
La Miccànica cràssica ca cumprenni la cinemàtica cràssica, la termuddinàmica e l'alettrumagnitìsimu, scrittu comu lu fici Maxwell e ca và bonu pi li corpi granni (zoè ca sunnu fatti di tanti àtumi) e ca vannu chianu 'n cunfruntu dâ vilucitati dâ luci.
La Miccànica rilativìstica ca và bonu pi li corpi granni e vannu cu vilucitati vicina a chidda dâ luci.
La Miccànica quantìstica chi và bonu pi li corpi nichi (quantu l'àtumi) e vannu cu vilucitati nun vicini a chidda dâ luci.
La Miccànica quantìstica rilativìstica chi va bonu pi li corpa nichi (quantu li àtumi) e vannu cu vilucitati vicini a chidda dâ luci.
La Cosmuluggìa travagghia cu li stiddi, li galassî e tutti ddi strutturi ca sunnu di sta diminzioni o cchiù granni. Cu voli travagghiari câ cosmuluggìa havi a parrari di la Rilativitati ginirali ca esti ddà tiurìa ca parra dû spazziu-tempu sicunnu Einstein. Sta parti dâ fìsica nnâ rialtati esti sutta a la Miccànica rilativìstica, ma assai scinziati nni pàrranu comu si fussi a sulu, picchì travagghia cu tuttu l'universu.
Viditi puru: cancia
- Geofisica
- Caluri
- E=mc²
- Elettrudinàmica
- Fìsica appricata
- Miccànica (fìsica)
- Miccànica Quantistica
- Tiurìa dâ rilativitati
- Òttica
- Unna
| Fìsica | |
|---|---|
| Acùstica | Astrofìsica | Elettrumagnetismu | Fìsica nucliari | Fìsica dî particeddi | Miccànica (fìsica) | Miccànica quantìstica | Òttica | Tiurìa dâ rilativitati | Termudinàmica
Fìsici cèlibbri - Sistemi di misurazzioni - Storia dâ fìsica - Premiu Nobel pâ fìsica, (òrdini alfabbèticu e crunulòggicu) - Unità di misura
|