La grasta di lu basilicò
| La gastra di lu basilicò | ||
|---|---|---|
 | ||
| Dû libbru: | Fàuli, nueddi e cunti pupulari siciliani | |
| Dâ ricota: | Biblioteca delle tradizioni popolari siciliane | |
| Â cura di: | Giuseppi Pitrè | |
| Situ Web: | Fàuli, nueddi e cunti pupulari siciliani: Vulumi 1; Vulumi 2; Vulumi 3; Vulumi 4 | |
La grasta di lu basilicò e' nu cuntu chi fa parti dâ ricota di Giuseppi Pitrè: Fàuli, nueddi e cunti pupulari siciliani, cumprinnuta di quattru vuluma chi 'n turnu fannu parti dî vinticincu vuluma dâ Biblioteca delle tradizioni popolari siciliane.
Na grasta e' nu vasu or bùmmulu. Stu cuntu e abbastanti longu, na nuvina di pàggini. Vinni cuntatu a Pitrè di na figghia di Giuseppa Furia di Ficarazzi.
Cuntu
canciaNa vota s'arracunta ca cc'era un patri e avìa na figghia chi si chiamava Rusidda, e la mannava a la scola nni na maistra: pirchì a la casa nun avìa a nuddu. Sta maistra avìa un àstracu, chi vinìa a facciu di lu Re. Stu Re avìa un figghiu, ch'affacciava spissu spissu nta stu pitterra. Na jurnata s'attruvò a'ffacciari Rusidda e cantava nto ntô ron tò! e lu Riuzzu cci spijau:
- – «Rusidda ntontorontò,
- Quantu pampini cc'è nta lu basilicò?»
Rusidda nun cci sappi arrispunniri: e si nni jìu nni la maista, cunfusa. La masitra cci diss: – «Chi hai?» Rusidda cci rispusi: – «M'ha dittu lu Figghiu di lu Re:
- – Rusidda ntontorontò,
- Quantu pampini cc'è nta lu basilicò?»
–«E tu, si n'àutra vota iddu ti spija, cci dici:
- – E tu Re ncurunatu,
- Quantu stiddi cc'è nta lu stiddatu?»
A lu nnumani matinu Rusidda si nni jìu di novu nta la pitterra a'facciari. Passa lu Riuzzu e cci dici:
- –«Rusidda ntontorontò,
- Quantu pampini cc'è nta lu basiclicò?»
- –«E tu Re ncurunatu,
- Quantu stiddi cc'è nta lu stiddatu?»
A lu Riuzzu cci parsi sta cosa nu sgreggiu, pirchì iddu nun cci sappi arrispunniri; e pinzò di urdiriccinni n'àutra a idda. Si va a 'ppatta cu la maistra e cci dici:
– «Si vui mi faciti ristari na sira sutta lu lettu unni si curca Rusidda, jo vi fazzu un bonu cumprimentu.» La maistra cci l'accurdau; a vinni l'ura ca si curcau Rusidda. Mentr'era a lettu, pigghiò lu Riuzzu nu spuntuni e misi a pùnciri a Rusidda di sutta li tavuli; Rusidda si dispirava; rispunnìu la maistra – «Chi cosa hai ca ti disperi?» – «Ahi! signura maistra, chi purci! Ahi! signura maistra, chi cimici!» – Lu nnumani a jornu lu stissu catùniu; si nni jìu Rusidda a lu stissu pitterra: e lu Re cci spijò:
- – «Rusidda ntontorontò
- Quantu pampini cc'è nta lu basilicò?»
- – «E tu Re ncurunatu,
- Quantu stiddi cc'è nta lu stiddatu»
- «Rusidda, chi cosa hai ca nun dormi?»
- – «Ahi signura maistra, chi purci!
- Ahi! signura maistra, chi cimici!»
–«Ah! maistra, vui m'aviti tradutu.» Rusidda si nni jìu a la casa di sò patri.
– «Pirchì, – cci dici lu patri, – nun cci vò' stari cchiù nni la maistra?»
– «Cc'è lu Riuzzu chi mi ncueta; c'appena affacciu nta lu pitterra mi dici: «Rusidda ntontorontò, – Quantu pampini cc'è ntra lu basilicò?» E jo cci rispunnu: – «E tu Re ncurunatu, – Quantu stiddi cc'è nta lu stiddatu?» – Assira mi curcavi nni la maistra, e fici na nuttata di vutàrimi e svutàrimi, chi cridìa ch'èranu purci e cimici; ma la cosa nun era chista: ch'era lu Riuzzu chi mi ncuitava.»
– «Zitta, figghia mia, – cci dici lu patri, – ca ora penzu jo, chiddu ch'hê fari.»
Accatta lu megghiu cavaddu chi cci puteva èssiri, e poi fici fari na cintura tutta un pezzu d'oru.
– «Pìgghiati sta cintura, mèttiti a cavaddu, e ha' a jiri a passiari sutta lu palazzu di lu Re.» Accussì fici Rusidda: si misi a cavaddu, e dda cintura mmanu, e a gridari:
- «A cu vasa lu culu a la me mula,
- Jo ci dignu sta bedda cintura!»
Lu Riuzzu la fici chiamari:
– «Viniti ccà, ca la vasu jo;» e cci vasò lu culu a la mula. Rusidda dùnacci un razzuni a la vèstia, e la vèstia arranca, e lu Riuzzu arristau cu lu culu vasatu, e idda cu la cintura mmanu, gridannu:
- – «Lu culu a la mula lu vasàstivu;
- Ma la cintura nun l'avìstivu;»
e si nni jìu.
Lu nnumani matina Rusidda si nni jìu arrèri nni la maistra.
– «Rusidda, arrèri ccà vinisti?»
– «Sissignura ;me patri voli chi vegnu.» E jìu a'ffacciari arrèri nni lu pitterra. Affaccia lu Riuzu: «Rosa, Rusidda, assai havi ch' nun ni videmu.»
– «Nun cci haju pututu vèniri, – dici Rusidda, – ch'haju avutu chi fari.» Si vôta lu Riuzzu:
– «Lu sai chi ti dicu?
- Rusidda ntontorontò,
- Quantu pampini cc'è nta lu basilicò?»
- – «E tu, Re ncurunatu,
- Quantu stiddi cc'è nta lu stiddatu?»
- –«Ahi! signura mastra, chi purci!
- Ahi! signura mastra, chi cimici!»
- – «Lu culu a la mula lu vasastivu,
- Ma la cintura nun l'avìstivu.»
E lu Riuzzu arristò ncurrivatu arrèri. Dici: – «Va beni, ora ti nn'hê fari una jo.»
Lu 'nnumani si vesti di marinaru cu ghistri di pisci, e misa a passari abbanniannu:
– «Haju pisci, haju pisci!» Rispunni Rusidda:
– «Signura maistra, accattamu li pisci!»
– «A quantu nni vuliti?» spija la mastra: – «Jo chi vinnu pisci pi picciuli? li vinnu pi vasati.»
– «Ma chi diciti veru? Jo ora la staju sintennu sta cosa, ca li pisci si vìnninu pi vasati! Chi cosi scumpunuti!»
– «Jo vi dicu veru:
- Si vui mi dati na bedda vasata,
- Jo vi dugnu na bedda frittata.»
Rusidda, locca, si fici ngagghiari: cci detti na vasata. Pigghiò lu Riuzzu, e si nni fujìu, e li pisci si li purtau. Lu Riozzu si spogghia di marinaru e si nni va nni lu pitterra: – «Rusidda ntontorontò....», ecc.
- – «La vastedda mi la dasti,
- Ma pisciteddi nun nni manciasti!»
– «Si! ti l'hê fari custari sta botta.» dici Rusidda. Pigghiò e si nni jìu; e sinni jìu nni so papà, s eccli jìu a cuntar.
– «Ora, figghia mia, ti levu sta visazzioni, e nun ti cci mannu cchiù a la mastra.» Lu Riuzzu tantu tempu ca nun vitti a Rusidda, nni cadìu malatu di la pena. Lu patri:
– «Chi hai, figghiu miu? Dimmi: chi è la to malatia?»
– «Sugnu malatu; me sentu maili; chiamatimi Giunta.» E vìnniru li mèdici pi la Giunta. La malatia cchiù cci aggravava, ca a Rusidda nu la videva. Rusidda si vesti d'un mèdicu furasteri; va a palazzu, e cci dici a lu criatu:
– «Purtàticci la mmasciata a lu Re, ca cc'è nu mèdicu furasteri pi fàricci stari bonu lu figghiu.»
- Lu Re allura lu fici acchianari
- Pi disidderiu di lu figghiu gualiri.
- Sùbbitu 'n càmmara lu fìciru antrari...
- – «Maistà, prima di jo assirvari
- 'N cosa sula cci vogghiu avvirtiri:
- Si senti vucu nun havi a curriri
- Ca chistu è signu d l'ammigghiurari;
- La prima càmmara m'aviti a nchiujiri,
- E a lu scuru lu vogghiu visitari.»
- Lu Re, p'amuri di so figghiu gualiri,
- Zoccu iddu dissi cci vosi accurdari.
- La prima càmmara si misi a curriri,
- A vuci forti si misa a gridari:
- «Veni la Morti cu l'anchi torti,
- Lu figghiu dû Re si vinni a pigghiari!»
E Rusidda niscìu.
Lu Re cci misi a spijari a lu mèdicu, e lu mèdicu:
– «Nenti Maistà; so figghiu è gualutu. Comu dumani agghiorna; nta lu pitterra l'aviti a mintiri; pirchiì jo cci spijavi tutti cosi: voli na picciotta chi si chiama Rusidda; jo ora cci hê jiri a diri nni la so maistra chi si nni jissi nni lu pitterra, ca accussì lu Riuzzu pò stari bonu.»
– «Dutturi, tuttu chiddu chi fa – dici lu Re – sia ben fattu. Pi l'amuri di me figghiu, nun sacciu chiddu chi fari.»
Lu nnumani Rusidda si nni jìu nni la maistra.
– «Rusidda, tu cc`si'?»
– «Mi vinni a llianari; vogghiu pigghiari un pocu d'aria, c'havi assai ca nun cci vaju nni lu pitterra.» Lu Re comu agghiurnau, lu primu pinzeri chi appi, purtari a so figghiu nni lu pitterra. Affacccia Rusidda, e lu Riuzzu misi a suspirari, ea diri:
– «Rusidda ntontorontò
- Quantu pampini cc'è nta lu basilicò?»
– «Ancora ti spèrcia, cu tuttu ca si' mortu?» – dici Rusidda.
- E tu Re ncurunatu, ecc.
– «Veni la Morti – cu l'anchi torti
- A lu figghiu dû Re si vinni a pigghiari.»
Lu Re sintennu diri accussì detti òrdini a li so' vascialli di nun fari nèsciri a Rusidda di dda casa; poi la fa vèniri a palazzu:
– «Comu va sta cosa, m'aviti a cuntari.»
– «Maistà, jo hê jutu a la mastra; ca nun haju matri; haju affacciatu nta lu pittera, e lu Riuzzu m'ha truzziatu – e cci cuntau tuttu lu catùniu – Ora, Maistà, m'havi a fari la grazzia, ca mi nn'havi a fari jiri a la casa.»
– «E comu ti nni vai, ca m'ha' fattu mòriri un figghiu!»
– «Nenti, jo mi nni vogghiu jiri!» e tantu fici, ca lu Re nni la fici jiri. Lu Riuzzu dissi allura ca la vulìa pi mugghieri; lu Re e la Riggina pi l'amuri di lu figghiu, nenti guardannu ca èranu genti riali, jeru nni lu patri e cci jeru a parrari: «Jo a me figghia cci la dugnu – dici lu patri, – ma m'hannu a dari quaranta jorna di tempu.»
Rusidda si fici purtari nu saccu di farina, na quartàra di meli e na carrabba, e nni furmò na pupa quant'era idda. Poi quannu fu ura di curcàrisi cu lu Riuzzu, idda cci dissi:
– «Jo m'affrontu a spuggiàrimi davnti di vui, nisciti nta l'àutra càmmara, quantu mi spogghiu e mi curcu.»
Iddu niscìu; idda pigghiò la pupa e la curcau nta lu lettu, e si pigghò li lazzi di li moddi mmanu. Trasìu lu maritu, e cci dici:
– «Ti rimienti, Rusidda, quannu jo ti dissi:
- Rusidda nontorontò,
- Quantu pampincc'è nta lu basilicò?»
E la pupa cci calò la testa.
– «Ti rimienti quannu ti vinni a vìnniri li pisci pi vasati?»
E la pupa cci calò la testa. Iddu cci sicutau tutti li dumanni; a l'ùrtimu cci spijau:
– «E ti nni penti di tuttu chiddu chi m'ha' fattu?»
E la pupa jisau la testa facennu signali di no. Comu iddu vitti accussì, tira na sciabbula e arranca nta lu coddu di la pupa; comu duna, si spezza la carrabba ch'era mmenzu lu coddu, e nesci lu meli. Iddu pi la rabbia si licca la sciabbula; e dissi:
– «Oh! ch'è duci lu sangu di mè mugghieri! E cui mi teni ca m'ammazzu! ora ca persi a me mugghieri accussì duci?»
Comu iddu dici accussì, nesci la Rusidda di sutta lu lettu e dici:
– «Viva sugnu! viva sugnu!»
E s'abbrazzaru.
- E la pupa di zuccaru e meli
- Si la manciaru maritu e mugghieri.
Nutanni
canciaPitrè scrivi ca cchiù cumunimenti stu cuntu curri sutta lu tìtulu: La bedda majurana. Na virsioni di Pulizzi e' Lu zu Nìnu; e lu diàlugu dû figghiu dû Re câ figghia dû ziu Ninu accumenza accussì:
- –«Figghiu di lu zu Ninu,
- Quantu pampini cc'è ni lu pitrusinu?»
- –«Figghiu di lu Re ncurunatu;
- Quantu stiddi cc'è ni lu celu quann'è stiddatu»
N'àutra virsioni siciliana e' nnâ Sicilianische Märchen. Aus dem Volksmund gesammelt von Laura Gonzenbach.Mit Anmerkungen Reinhold Köhler's und einer Einleitung herausgegeben von Otto Hartwig dû 1870 (Nueddi siciliani arricugghiuti dâ vucca dû pòpulu di Laura Gonzenbach, cu noti di Rinaudu Köhler e cu na prifazzioni di Ottuni Hartwig.), e' la nuedda nùmmuru 35: Von der Tochter des Fürsten Cirimimminu (La figghia dî Prìncipi Cirimimminu.)
