Lu nomu mancala (a li voti arripurtatu comu mankala o manqala) si rifirisci a na famigghia di joca di tàvulu diffusi n granni parti dû munnu (spiciarmenti n Àfrica, n Mediu Orienti, nta arcuni zoni dû Sudest asiàticu e ntâ Mèrica cintrali) e spissu nnicati macari comu joca di sìmina. Si pò aviri n'idìa dû nùmmiru e dâ divirsitati dî joca di sta famigghia, nunchì dâ cunnutazzioni giogràfica forti dî varianti, attraversu lu paraguni chî joca di carti. Pi quantu riguarda mmeci lu rolu ca li joca mancala ci hannu ntâ sucitati di tanti riggiuni africani e asiàtichi, l'analuggìa chiù adatta ô munnu occidintali è prubbabbirmenti chidda chî scacchi. Tra li joca chiù diffusi dâ famigghia si ponnu citari lu Wari, l'Omweso e lu Bao.

Nu tavuleri di Bao artiggianali (Zanzibbàr)

Tanti autura di joca si mìsiru a prova ntâ criazzioni di mancala novi. Nu "mancala mudernu" mpurtanti, ca cuntinni lu tìtulu di mancala chiù famusu pirsinu ô Wari, è lu Kalah. Pi n’alencu di joca dâ famigghia dî mancala, viditi lista di mancala.

Noma cancia

C’è na strasintuta diffusa secunnu la quali asistissi un particulari jocu dû nomu mancala. Li casi editrici occidintali cummircializzaru sutta stu nomu arcuni particulari joca dâ famigghia e chistu alimintau st’erruri.

Macari ntâ littiratura vennu usati spissu sprissioni mpropi comu varianti dû mancala, ca suttintènninu ch’esisti un jocu principali dû quali l’àutri sunnu dirivati.

N rialitati, lu nomu mancala è un tèrmini àrabbu ch’ìnnica arcuni joca particulari di sta famigghia; tuttavìa, lu tèrmini (diffusu p’asempiu n Siria, Lìbbanu e Eggittu) nun veni usatu n modu cunzistenti (zoè nun ìnnica esattamenti lu stissu jocu) mancu di sti pupulazzioni. La palora pari dirivari di l'àrabbu naqala (littirarmenti: "spustari"), ô quali currispunni macari lu swahili mankelah. Nun è certamenti fàcili stabbiliri na numinclatura pricisa dî joca mancala; li stissi joca ci hannu noma diversi nta riggiuni diversi, e li varianti puru suttili ntê règuli sunnu n tali nùmmiru di scanzari qualisiasi tintativu di classificazzioni "difinitiva". Nta arcuni casi, addirittura, ô stissu jocu vennu attribuuti noma diversi a secunna ca a jucàrilu sunnu l’òmini o li fìmmini. Esisti macari na certa difficurtati, di parti dî ricircatura nta stu campu, a siparari chiaramenti chiddi ca sunnu li règuli dû jocu (ntô senzu ca si duna n occidenti a stu tèrmini) rispettu, p’asempiu, a prifirenzi ntâ dispusizzioni nizziali dî pezzi o mplicazzioni stratèggichi.

Li noma dî joca dâ famigghia sunnu spissu na splicitazzioni sìmprici dî pezza ca s’ùsanu pi jucàrilu. P’asempiu, dû swahili mbao ("tavuleri") dirìvanu li noma Bao e Ambao, e di mchezo ("jocu") diriva Omweso; Wari signìfica "casi". Àutri noma s’arrifirìscinu a l’azzioni tìpichi dû jocu, comu "cuntari", "siminari", o, comu si dissi susu pâ dizzioni àrabba, "spustari".

Ogni vuci elincata ntâ lista di mancala arriporta li dinuminazzioni principali dû jocu currispunnenti.

Cuncetti ginirali cancia

Tavuleri e pezza cancia

 
La furma chiù diffusa di tavuleri di Mancala II: 2x6, cu dui spazzi latirali (granara) unni dipòniri li pezza catturati
 
Tavuleri di Wari dâ Costa d'Avoliu, chî simenzi di caesalpinia tradizziunali usati comu pezza
 
Nu tavuleri circulari di Wari (forsi origginariu dû Camerun)

Li mancala sunnu basati supra nu tavuleri chiuttostu sìmprici, cu na serî di fossi solitamenti ditti casi (o pùzzira), disposti ntôn certu nùmmiru di fili (solitamenti dui o quattru) di paru lunghizza. Lu nùmmiru di casi pri fila è variàbbili macari iddu; li varianti chiù friquenti sunnu 6, 8 o 10. Nta arcuni casi, a li strimitati di lu tavuleri sunnu prisenti fossi chiù granni ditti granara, ca ponnu sèrviri p’arripòniri li pezza a fini partita o li catturi (talìa chiù avanti); li granara ci hannu macari na funzioni splìcita ntê règuli d’arcuni joca. Lu tavuleri pò èssiri fattu di lignu o di quarsiasi àutru matiriali, o simpricimenti èssiri rializzatu scavannu li fossi ntâ rina.

L’antropòluggi utilìzzanu spissu na tassonumìa dî mancala basata propiu supra lu nùmmiru dî fili; si parra accussì di Mancala II, Mancala III e Mancala IV pi li mancala a dui, tri o quattru fili rispittivamenti. La figura a latu ammustra nu tavuleri di Mancala II, quali usatu p’asempiu dû Wari, cu granara latirali. (Li granara nun ci hannu arcuna funzioni ntô Wari, vennu furniti sulu comu locu unni dipòniri li simenzi nun n jocu, e pirtantu ponnu èssiri assenti; àutri joca nni fannu mmeci usu).

La maiuri parti dî mancala muderni sunnu di tipu Mancala II o Mancala IV, ma ci sunnu nnicazzioni ca li joca chiù antichi dâ famigghia fùssiru Mancala III (talìa Storia). La maiuri parti dî Mancala III supravvivi ntô Cornu d'Àfrica nta tanti varianti, cullittivamenti nnicati cû nomu Selus. Ntra li mancala muderni esisti puru quarchi asempiu di Mancala I.

Li pezzi sunnu nurmarmenti simenzi; n Àfrica e Centrumèrica s’ùsanu suprattuttu simenzi d’àrvuli dû gèniri caesalpinia, p’asempiu dâ ceasalpinia bonduc (ca a Antigua veni chiamatu "àrvulu dû Warri"). Si ponnu usari puru fasoli, petri, cunchigghi nichi o àutri oggetti di diminzioni anàlughi. Li pezza sunnu tutti uguali e vennu piazzati ntê casi. Lu modu ntô quali li pezza sunnu piazzati ô nizziu ntê casi è stremamenti variàbbili, e nta tanti casi nun è mancu chiaru siddu la cullucazzioni nizziali s'havi a cunzidirari parti dî règuli dû jocu o siddu li jucatura sunnu lìbbiri di scigghìrila a piaciri (ntâ stissa manera ca chidda ntâ quali, nta arcuni joca di carti comu lu dernier, lu mazzeri dicidi libbiramenti lu nùmmiru di carti di distribbuiri a ogni jucaturi).

Ntê tavuleri a dui fili, ogni jucaturi pussedi la fila chiù vicina, ma li pezza ponnu èssiri spustati di na fila a l'àutra; ntê tavuleri a quattru fili, ogni jucaturi pussedi li dui fili chiù vicini, e solitamenti movi li propi pezza sulu nta l'àmbitu dî propi fili.

La sìmina cancia

Li jucatura mòvinu a turnu. La dinàmica ginirali dâ muvuta, ca veni a lu spissu ditta sìmina, cunzisti ntô prilivari tutti li pezza prisenti nta na certa casa (di sòlitu scigghiuta tra chiddi di prupitati dû jucaturi e occupati di nu certu nùmmiru mìnimu di pezza), e dipusitàrili ntê casi adiacenti, unu pi casa. Siddu la sìmina nun si cunchiudi ntâ fila ntâ quali accuminzau, chidda cuntìnua nta n'àutra fila, tipicamenti discrivennu nu muvimentu circulari antiurariu. Accussì, na sìmina prucedi ginirarmenti versu la dritta ntâ fila chiù vicina ô jucaturi e, agghicata ô tèrmini dâ fila, cuntìnua ntâ fila adiacenti dâ dritta versu la manca. Ntê mancala a dui fili, lu muvimentu pò attravirsari lu tavuleri nteru; nta chiddi a quattru, chiddu è limitatu ê dui fili di prupitati dû jucaturi ca sta muvennu.

La sìmina pò èssiri sìmprici, ovveru cunchiudìrisi cu l'ùrtimu pezzu dipostu nta na casa, oppuru a staffetta. Nta st'ùrtimu casu (tìpicu p’asempiu dû Bao) siddu l'ùrtimu pezzu veni dipostu nta na casa già occupata, lu jucaturi prileva mmidiatamenti lu cuntinutu di tali casa e cuntìnua la sìmina chî pezza arricugghiuti; lu prucidimentu pò arripitìrisi. Stu gèniri di sìmina pò purtari turni di jocu stremamenti longhi, ca stràmmanu cumpretamenti l'eculibbriu dû tavuleri. La capacitati di privìdiri l’effetti di na sìmina a staffetta è una dî qualitati ca contraddistìnchinu li guru dû Bao. Ntê mancala inniani comu l'Ali Guni Mane, la sìmina a staffetta cuntìnua nun chî simenzi prisenti ntâ casa ntâ quali la sìmina nizziali finìu, ma cu chiddi prisenti ntâ casa succissiva (règula nota comu pussa-kanawa).

La cattura cancia

Lu scopu ginirali dâ sìmina è di sòlitu la cattura, ovveru l'accanzu, o l’eliminazzioni dû jocu, dî pezza di l'avvirsariu. Li règuli dâ cattura sunnu unu di l’aspetti chiù variàbbili. Nta arcuni joca, p’asempiu, na sìmina ca finisci nta na casa avvirsaria porta â cattura dî pezza prisenti nta dda casa; oppuru, na sìmina ca finisci nta na casa vacanti cumporta la cattura dî pezza prisenti ntâ casa avvirsaria ca sta davanti (evintuarmenti sutta arcuni cunnizzioni agghiuntivi circa lu nùmmiru di pezza prisenti nta tali casa). Nta àutri casi ancora, li pezza prisenti ntê casi ca (‘n sequitu â sìmina) vèninu a cuntèniri nu certu nùmmiru di pezza, vèninu catturati. Li simenzi catturati vèninu a li voti eliminati dû jocu e a li voti diposti ntê fili dû jucaturi ca esiquìu la cattura. Ntê joca ntê quali li fili finìscinu ntôn granaru (na casa chiù granni), chistu ci havi di sòlitu la funzioni d’accògghiri li pezza catturati. N gèniri (p’asempiu nta tutti li varianti jucati n Àfrica a nord dû Sahara), lu granaru pò èssiri comegghiè visitatu dî sìmini comu qualegghiè àutra casa.

Dû fattu ca nta tutti (o quasi) li mancala l’opirazzioni funnamintali sunnu chidda di siminari (e quinni cuntari) e chidda di catturari diriva la sprissioni count and capture ("cunta e pigghia") usata a li voti ntâ littiratura ngrisa p'arrifirìrisi a li mancala.

Obbiettivu dû jocu cancia

Lu scopu dû jocu è solitamenti chiddu di catturari chiù pezza di l'avvirsariu, o mèttiri l'avvirsariu ntâ cunnizzioni di nun aviri chiù arcuna muvuta ligali a dispusizzioni (p’asempiu pirchì tutti li sò casi sunnu vacanti o nun cuntèninu lu nùmmiru mìnimu di pezza addumanantu p’accuminzari na sìmina).

Quannu lu jocu finisci pirchì tutti li casi di nu jucaturi sunnu vacanti, si parra di caristìa.

Nta tanti mancala asisti midemma la pussibbilitati ca lu jocu finisci nta na situazzioni di stallu, ovveru ntâ quali li muvuti pussìbbili s’arripètinu ô nfinitu, nta na siquenza "circulari". Nta tali casu, spetta ê jucatura dicritari ca lu jocu è cunchiudutu (e evintuarmenti prucèdiri ô cunteggiu dî pezza catturati). Comu cusiritati, si pò nutari ca na siquenza circulari di muvuti currispunnenti ô stallu pò èssiri, nta arcuni mancala, puru assai longa; e si ponnu virificari situazzioni ntê quali è stremamenti diffìcili arricanùsciri nu stallu. Propiu pi stu mutivu lu stallu nun veni nurmarmenti cunzidiratu comu nu "fattu" ossirvàbbili (comu p’asempiu ntê scacchi), quantu chiuttostu n’accordu tra li jucatura.

Règuli curiusi cancia

Sibbeni nta tanti mancala l'obbiettivu dû jocu è chiddu d’arrubbari tutti li pezza a l'avvirsariu, ottinennu na vittoria pi caristìa, tanti mancala viètanu splicitamenti muvuti ca pòrtanu â caristìa di l'avvirsariu, a menu ca tali muvuti nun sunnu obbricati (ovveru, ca nun ci sunnu altirnativi).

Di sòlitu la scunfitta pi caristìa veni dicritata a l'accuminzagghia dû turnu dû jucaturi scunfittu; nta stu casu, siddu nu jucaturi finisci lu propiu turnu n situazzioni di caristìa (avennu chiumputu na sìmina ca purtau tutti li sò pezza ntê fili di l'avvirsariu), la scunfitta pò èssiri ancora evitata siddu l'àutru jucaturi, ô propiu turnu, esequi na sìmina c’arriporta arcuni simenzi ntê fili dû jucaturi n caristìa, sarvànnulu dunca in extremis. Nta tantìssimi mancala, stu sarvamentu in extremis di l'avvirsariu (dittu dari di manciari) è obbricatoriu siddu pussìbbili. Nun è diffìcili lèggiri nta sta règula rasti di na filusufìa di sulidaritati ntê civirtati agrìculi ntê quali li mancala àppiru orìggini (vidi Storia).

Sulitari cancia

Comu avvinni pî carti di jocu n occidenti, macari pî tavuleri di mancala foru nvintati ntô tempu diversi furmi di sulitariu. Li sulitari sunnu particularmenti diffusi ntê paisi àrabbi (p’asempiu n Sudan; vidi l’El Arnab), ma si n’attròvanu midemma pressu àutri culturi (lu Tchuca ruma è nu mancala p’un jucaturi origginariu di l'Innia).

Storia e diffusioni cancia

 
Tavuleri di mancala d’èbbica prubbabbirmenti medievali a Axum, n Etiopia
 
Nu tavuleri di En Dodoi, lu mancala chiù diffusu pressu li Masai
 
Nu tavuleri di Congklak, unu dî mancala dû Sudest asiàticu

La storia dî mancala nun è chiara. La similitùtini di tanti aspetti dû jocu cu l'attivitati agrìcula, e la simpricitati dû tavuleri e dî pezza, lu granni nùmmiru di varianti e la sò diffusioni ntô munnu fannu pinzari a n'orìggini stremamente antica; secunnu arcuni, forsi, pròssima a l’orìggini stissi dâ civirtati.

Secunnu n’artìculu apparsu ntâ rivista Time lu 14 di giugnu 1963, "dui fili di sei fori, accumpagnati ê strimitati di dui fori di diminzioni maiuri, foru scurputi nta nu bloccu granni di roccia nta l'antica citati d’Aleppu, n Siria. Lu stissu schema s’arritrova scurputu ntê culonni dû tempiu di Karnak, n Eggittu, e appari nta l’antichi pitturi tummali dâ valli dû Nilu. Lu stissu disignu è scurputu ntô Tiseu d’Atini, e nta diversi rocci longu li vìi pircurruti dî caruvani dû munnu anticu. Oi fili anàlughi di fori s’attròvanu nta tutta l'Asia e l'Àfrica, scavati ntô tirrenu, ncisi nta ligni rari o nta l'avoliu". Puru siddu nun tutti st’affirmazzioni foru cunfirmati, chistu pò dari, armenu a la grossa, l'idìa di l'etati dâ famigghia dî mancala.

Lu locu d’orìggini fu prubbabbirmenti l'Àfrica, forsi lu Nord, e na cullucazzioni timpurali sìmili putissi èssiri tra li 1000 e li 3000 anni fa. Arrivìnniru nu tavuleri pi nu Mancala III ntâ Piràmidi di Cheopi. L'enormi diffusioni dî mancala nta tuttu lu cuntinenti africanu pari attistari ca lu jocu veni di l'Àfrica: pratticamenti ogni pupulazzioni africana joca nu mancala, o chiù d’unu. Ntô Nord-Ovest si joca a Wari (la varianti chiù nota e diffusa), midemma notu (a li voti cu varianti lucali dî règuli) comu Awari, Awele, Wouri, Ourin, Oware e accussì vìa; n Àfrica orientali subsahariana, n particulari n Kenya e Tanzania, lu mancala chiù diffusu è lu Bao (unu dî mancala chiù cumplessi), e joca sìmili s’attròvanu nta tutta l'Àfrica bantu (p’asempiu lu bawo n Malawi, l’Omweso, lu Bao Kiarabu, l’En DodoiMasai); n Niggeria si joca a Ayoayo o Adi; e la lista dî noma e dî varianti cuntìnua (Woro, Kbo, Layli, Adji, Gabata, Hus, Ayo, Kale, Aghi, Kigogo, Ajua, Ndoto, Soro, Mulabalaba, e accussì vìa).

Li mancala sunnu chiuttostu diffusi macari n Mediu Orienti, Innia e Innunesia. L'orìggini àrabba dû nomu "mancala" fa pinzari ca l’àrabbi nni foru tra li spurtatura maiuri, purtànnulu di l'Àfrica a l'Asia; la prima tistimunianza scritta a prupòsitu dî mancala acchiana propiu ê testi riliggiusi mediuevali àrabbi. Midemma ntô Sudest asiàticu lu jocu asisti nta nummirusi varianti e cu tanti noma, comu Congklak, Dacon, Dentuman lamban, Mokaotan, Maggaleceng, Aggalacang e vìa dicennu.

Nta tempa chiù ricenti, principarmenti n sequitu â tratta di li schiavi, lu jocu si diffunnìu macari ntê Mèrichi, suprattuttu ntê Caràibbi e ntâ Mèrica centru-miridiunali (nta li Stati Uniti, a li schiavi nìguri vinni n gèniri pruibbitu di cultivari lu ricordu dî tradizzioni dî sô terri d'orìggini, e puru la cultura dî mancala s’astutau di sta manera). Ntê Mèrichi lu mancala priduminanti è lu Wari, e sò discinnenti direttu è lu mancala miricanu.

Puru siddu lu jocu apparsi diversi voti n Europa (è notu ca vinìa jucatu dî mircanti ngrisi ntô sèculu XVII), la sò diffusioni nta stu cuntinenti fu sempri chiuttostu limitata, cu l'eccezzioni dî paisi bàltici, ntê quali un tempu era nu jocu assai pupulari, notu cû nomu di Bohnenspiel.

Li mancala ntâ sucitati cancia

 
Fìmmini ca jòcanu a l'Awele, Àfrica Occidintali
 
Lu mancala nta l'arti africana: statuedda di petra sapunara ca raffigura dui pastura ca jòcanu a l'Ajwa, lu mancala dâ pupulazzioni Luo

N Àfrica (suprattuttu Àfrica nìgura), cuirentimenti chî valuri tradizziunali dî pupulazzioni lucali, li mancala ci hannu spissu la funzioni di furniri nu mumentu d’aggricazzioni e di canuscenza ricìpruca. Chiddi sunnu midemma unu di li strummenta principali chî quali nzignari l'arittimètica ê picciutteddi.

Nortri, sia ntê culturi africani ca nta chiddi afrumiricani, s’associa spissu na valenza simmòlica, suciali o riliggiusa ê mancala Nta diversi lingui lu jocu è notu comu sìmina màggica; spissu è lijatu a auspici di bona cugghiuta (chistu sia n Àfrica ca, p’asempiu, ntô sudest asiàticu). A stu prupòsitu, l’antropòluggi cunzìdiranu ntirissanti lu fattu ca, nta quasi tutti li varianti principali, li jucatura n cumpitizzioni sunnu comegghiè tinuti a prutiggìrisi l'unu l'àutru dû pirìculu dâ "caristìa"; nu casu abbastanti nun friquenti, tra li joca antichi, di "sulidaritati" cudificata comu règula.

Dî significati culturali attribuiti ô jocu sèquinu macari na seri di vìnculi supra comu, cu cui e quannu jucàrilu. Ntê paisi àrabbi comu Siria e Eggittu, p’asempiu, l’òmini ponnu jucari sulu contra l’òmini e li fìmmini sulu contra li fìmmini; ntê Filippini, n’omu ca perdi contra na fìmmina a Wari arriteni d’aviri suffrutu na nciuria pisanti. Nta certi zoni dû Cornu d'Àfrica, comu pidini s’arriteni apprupiatu usari sulu li simenzi di caesalpinia christa; secunnu li liggenni, nfatti, st’àrvulu fu criatu dî divinitati ô sulu scopu di furniri li pezza pû jocu, e picchissu nun sirvìrisi di stu donu fussi signa di nun ricanuscenza. Ci sunnu riggioni ntê quali è lìcitu jucari sulu di jornu, poichì di notti li tavuleri hannu a èssiri lassati fora dâ porta di casa, affinchì li spìriti ponnu jucari. N Surinami supravvivi la tradizzioni, origginariamenti africana, di jucari a Wari ê funirali, pi tèniri cumpagnìa ô difuntu; e ci sunnu àutri asempi d’utilizzu dû Wari n cuntesti cirimuniali o rituali, p’asempiu ntê candombles brasiliani. Nu significatu anàlugu si dava storicamenti macari ô Congklak n Sulawesi (Innunesia): lu Congklak era nfatti jucatu duranti lu pirìudu di luttu ca siquìa â morti di na pirsuna cara (e lu jocu era cunzidiratu tabbù nta àutra circustanza). Sunnu noti macari usi dî mancala a scopu divinatoriu, p’asempiu ntâ Giava antica.

È ntirissanti nutari ca siddu li mancala appassiunaru lòggici e matimàtici occidintali n quantu joca a nfurmazzioni cumpreta, e quinni ca si prèstanu a èssiri affruntati n modu scintìficu, n granni parti dî culturi africani si cunzìdira picca currettu, siddu nun addirittura scurtisi, miditari troppu supra li propi muvuti. Nun raramenti li rigulamenti ufficiali africani viètanu di cuntari li pezza ntê casi; n Uganda si joca a Omweso lu chiù vilocimenti pussìbbili, e l’esitazzioni chiù nica è paiata câ scunfitta mmidiata a tavulinu. Nu spittaturi occidintali ca osserva jucari li Masai, spissu, nun è mancu n gradu di distìnchiri l'altirnàrisi dî turni. Tanti di st’aspetti sunnu antitètici ô cumpurtamentu occidintali nurmali versu li joca astratti stratèggici (vidi lu jocu di li scacchi), diffirenza ca pò èssiri liggiuta puru n chiavi sociològgica e antropològgica.

Anàlisi e stratiggìa cancia

Ntâ maiuri parti dî mancala, la cumpunenti di furtuna è dû tuttu assenti; si tratta quinni di joca a nfurmazzioni pirfetta. Nunostanti li miccanismi chiuttostu sìmprici ntê quali si fùnnanu, la cumprissitati di jocu dî mancala è spissu nutèvuli, suprattuttu ntê varianti cu sìmina a staffetta. Li mancala suscitaru di cunziquenza nu certu ntiressi ntê sittura matimàticitiurìa dî joca, tiurìa dâ cumprissitati e n etnomatimàtica, ma midemma n psicoluggìa, ortri ca, evidentimenti, n antropoluggìa.

Tra li cunzidirazzioni stratèggichi chiù ginirali, si pò nutari comu è funnamintali l'obbiettivu di mantèniri elivata la propia mubbilitati, ovveru lu nùmmiru di muvuti ch’è pussìbbili fari senza siminari nta nudda dî buchi di l'avvirsariu (l’accussidditti "muvuti n manu"). Na mubbilitati maiuri di chidda dû propiu avvirsariu pò nfatti traducìrisi facirmenti ntôn buttinu abbunnanti di catturi. S'hannu a prifiriri li muvuti ca furnìscinu nu vantaggiu di mubbilitati, ntâ stratiggìa a longu tèrmini, a chiddi ca pòrtanu a catturari pezza avvirsari.

Mancala muderni cancia

 
Nu tavuleri di mancala di fabbricazzioni nnustriali

Arcuni autura di joca puru occidintali si mìsiru a prova ntâ pruggittazzioni di joca novi, di tipu mancala. Lu mancala mudernu chiù famusu è certamenti lu Kalah o Bantumi; tantìssimi fonti ùsanu la palora "mancala" p’arrifirìrisi propiu a stu jocu. Lu Kalah è n effetti na virsioni simprificata dû Congklak innunisianu. Àutri autura nvintaru joca ispirati ê cuncetti di funnu dî mancala (n particulari sìmina e cattura) ma ca prisèntanu nnuvazzioni sustanziali. Lu "jocu dî perni di vitru" e Space Walk sunnu dui asempi di mancala muderni ca distìnchinu tra diversi tipi di pezza (carattirìstica ca nun apparteni a nuddu mancala tradizziunali). Tra li mancala muderni cumpari macari quarchi sulitariu (p’asempiu El Mirall). A chiù riprisi, casi editrici di joca prupuneru li mancala comu joca n buatta; nurmarmenti lu jocu prupostu è lu Wari o quarchi sò varianti minuri. Ntô 1962, 3M pubbricau lu Wari o Oware cû nomu Oh-Wah-Ree, nta na vesti gràfica ispirata a l' Eggittu anticu, e nu tavuleri di forma nzòlita, chî casi disposti a semicirchiu. N’àutru asempiu è Mandinka, pruduciutu dâ Milton Bradley ntô 1978 (nta stu casu, la vesti gràfica alludìa ê pitturi tribbali di l'Àfrica nìgura).

Cross-mancala cancia

Li studiusi di Mancala idintificaru na variazzioni dî rèuli ca si pò appricari a qualisìasi Mancala, n gèniri cu l'effettu d’arridùciri vantaggi o svantaggi evintuali lijati ô fattu d’èssiri primu jucaturi di turnu. La règula ginirali veni idintificata cu la sprissioni "cross-mancala" ("Mancala ncruciatu") e li joca ca nni dirìvanu ci hannu nu nomu anàlugu: p’asempiu lu cross-Wari ("Wari ncruciatu") è lu Wari cu l'agghiunciuta dâ règula cross-Mancala. La règula stabbilisci ca na sìmina a partiri di na buca cu nu nùmmiru dìsparu di simenzi veni fatta n senzu urariu, mentri una a partiri di na buca cu nu nùmmiru paru di simenzi veni fatta n senzu antiurariu.

Bibbliografìa cancia

  • René Alleau, Guida ai giochi insoliti, curiosi e no, Sugar Editore. Cunteni na sezzioni supra li mancala e supra lu sò rolu ntâ sucitati.
  • (EN) R. C. Bell, Board and Table Games from Many Civilizations, Dover Publications, New York 1979
  • (EN) Stewart Culin, Mancala, the national game of Africa, Washington D.C. 1896
  • (EN) Alexander J. De Voogt, Mancala Board Games, British Museum Press, Londra 1997
  • (EN) Jeff Erickson, Sowing Games, in Games of No Chance, Cambridge University Press 1998 Sowing.
  • (EN) Sue Hanson, All About Mancala : Its History and How to Play.
  • (FR) François Pingaud e Pascal Reysset. L’awele: le jeu des semailles africaines, Chiron, Parigi 1995.
  • (EN) Larry Russ, The Complete Mancala Games Book: How to play the World's oldest Board Games. Marlowe & Company, New York 2000.
  • (EN) Philip Townshend, African Mankala in Anthropological Perspective, in "Current Anthropology", 20 (4), dicembre 1979.
  • (EN) Charles Goren, Goren's Hoyle Encyclopedia of Games, Chancellor Hall, Ltd. NY 1961.
  • Carlo Zampolini, Giochi africani, Sansoni 1984.

Vuci currilati cancia

Lijami cô fora cancia