Olucaustu

Lu tèrmini olucaustu (dû grecu holos "cumpretu" e kaustos "rogu" comu nta l’ufferti sacrificali) vinni ntruduciutu â fini dû XX sèculu pi rifèririsi a lu tintativu cumpiutu dâ Girmania Nazzista di stirminari tutti ddi gruppi di pirsuni ritinuti "nun disidiràbbili".

Terminoluggìa e difinizzioni

Olucaustu o Shoah

La palora 'Olucaustu', dû grecu holokauston ca significa "rogu sacrificali uffertu a Diu", si rifirìa urigginariamenti a li sacrifici ca vinìanu addumannati a l’ebbrei dâ Torah, e sulu ‘n tempi ricenti fu attribbuiutu a massacri o catàstrofi supra larga scala. A causa dû significatu tiulòggicu ca la palora porta, tanti ebbrei attròvanu prubbrimàticu l'usu di tali tèrmini.

Shoa (שואה), ch’era scrivutu videmma Shoah o Sho'ah, ca ntâ lingua ebbràica significa "Distruzzioni" ("disulazzioni"?), è lu tèrmini ebbràicu pi Olucaustu. Stu tèrmini veni usatu di tanti ebbrei e dûn nùmmaru criscenti di nun ebbrei a causa dû disaggiu ligatu ô significatu littirali dâ palora olucaustu; veni nfatti cunziddiratu affinzivu dû puntu di vista tiulòggicu, mpricari ca l’ebbrei d'Europa fùssiru un "sacrificiu a Diu". E’ ricanusciutu lu fattu ca la stragranni maiuranza dî pirsuni c’ùsanu lu tèrmini olucaustu nun ntènninu tali mpricazzioni. Similarmenti tanti Rom ùsanu la palora Porajmos, ca significa "Divuramentu", pi discrìviri lu tintativu nazzista di stirminàrili.

L'olucaustu nazzista e àutri genocidi

Lu tèrmini olucaustu veni principarmenti utilizzatu pi rifèririsi ô stirminiu sistimàticu di circa 6 dî 9,5 miliuna d’ ebbrei ca campàvanu ‘n Europa prima dâ secùnna guerra munniali. Lu nùmmaru dî vìttimi è cunfirmatu dâ vasta ducumintazzioni lassata dî nazzisti stissi (scritta e fotogràfica), dî tistimunianzi diretti (di vìttimi, carnèfici e spittatura) e dî riggistrazzioni statìstichi dî varî nazzioni accupati.

‘N arcuni ammienti lu tèrmini olucaustu veni usatu pi discrìviri l'omicidiu sistimàticu d’àutri gruppi ca vìnniru curputi ntê stissi circustanzi dî Nazzisti, cumprisi li gruppi ètnici Rom e Sinti (li cussiditti zingari), cumunisti, umusissuali, malati di menti, Tistimoni di Giova, Russi, Pulacchi e àutri Slavi. Agghiuncennu videmma sti gruppi lu tutali di vìttimi dû Nazzismu è stimàbbili tra li deci e li quattordici miliuna di civili, e nzinu a quattru miliuna di priggiuneri di guerra. Oi lu tèrmini veni usatu macari pi discrìviri àutri tintativi di genocidiu, ca foru cummittuti prima e doppu la secùnna guerra munniali, o cchiù ‘n ginirali, pi quarsiasi ncenti pirduta dilibbirata di viti umani, comu chidda ca putissi risurtari di na guerra atòmica, di cui la frasi "olucaustu nucliari".

Mentri oi lu tèrmini 'olucaustu' si rifirisci sulitamenti ô minziunatu assassiniu d’ebbrei supra larga scala, veni a li voti usatu pi rifèririsi a àutri casi di genocidiu, spiciarmenti chiddu Armenu e chiddu Ellènicu, l'accisioni di 2,5 miliuna di cristiani di parti dû cuvernu dî Jùvini Turchi tra lu 1915 e lu 1923. Comu e gghiè, lu cuvernu turcu nega ufficiarmenti ca cci fu mai un genocidiu, sustinennu ca la maiuri parti dî morti fu causata di cunfritti armati, malattìi e caristìa, duranti li rivoti dâ prima guerra munniali; chistu nunustanti lu fattu ca tanti dî vìttimi s’hàppiru ‘n paiseddi assai distanti dî campi di battagghia e ca cci sunnu provi stòrichi ca cci fu nu tintativu sistimàticu di spazzari vìa tutti li nun-musurmani.

Discrizzioni

L’eliminazzioni di massa vinìanu cunnuciuti ‘n modu sistimàticu: vinìanu faciuti listi dittagghiati di vìttimi prisenti, futuri e putinziali, accussì comu foru acciati li miticulusi riggistrazzioni di l’esicuzzioni. Oltri a chistu, nu sforzu cunziddirèvuli fu spinnutu duranti lu cursu di l'olucaustu p’acciari mètudi sempri cchiù afficaci p’acccìdiri pirsuni ‘n massa, p’asempiu passannu di l'abbilinamentu cu monossidu di carvoniu dî campi di stirminiu di l'Upirazzioni Reinhard di Belzec, Sobibor e Treblinka, a l'usu dû Zyklon-B di Majdanek e Auschwitz; dî camiuna a gas c’utilizzàvanu monossidu di carvoniu pi l’omicidi di massa vinìanu usati ntô campu di stirminiu di Chelmno.

‘N agghiunta a l’esicuzzioni di massa, li nazzisti cunnuceru tanti spirimenti chî priggiuneri, bammineddi cumprisi. Unu dî nazzisti cchiù noti, lu Dutturi Josef Mengele, era canusciutu pî sò spirimenti comu l'"ancilu dâ morti" tra li ntirnati d’Auschwitz.

La purtata di chiddu ca sucidìu ntê zoni cuntrullati dî nazzisti nun si canuscìu nzinu a doppu la fini dâ guerra. Nummarusi vuci e tistimunianzi di rifuggiati dèttiru comu e gghiè quarchi nfurmazzioni supra lu fattu ca l’ebbrei vinìanu acciduti ‘n granni nùmmaru. Si tìnniru videmma dî manifistazzioni comu, p’asempiu, chidda tinuta lu 29 d’uttùviru di 1942 ntô Regnu Unitu; tanti spunenti dû cleru e figuri pulìtichi tìnniru nu ncontru pùbbricu p’ammustrari lu sô sdegnu ntê cunfrunti dâ pirsicuzzioni di l’ebbrei di parti dî tudischi.

Campi di cuncintramentu e di stirminiu

Li campi di cuncintramentu pî "nun disidiràbbili", èranu dissiminati ‘n tutta l'Europa, cu novi campi criati vicinu a li centri cu n'àuta dinzitati di pupulazzioni "nun disidirata": ebbrei, "intellighenzia" pulacca, cumunisti e gruppi Rom. La maiuri parti di li campi era situata nta l'ària dû Cuvirnaturatu Ginirali.

Li campi di cuncintramentu p’ ebbrei e àutri "nun disidiràbbili", asistìanu macari ntâ stissa Girmania, e benchì nun fùssiru pinzati spicificatamenti pû stirminiu sistimàticu, li priggiuneri di tanti di chisti mureru a causa dî tirrìbbuli cunnizzioni di vita o a causa di spirimenti cunnuciuti supra d’iddi di parti dî mèdici dî campi.

Arcuni campi, comu chiddu di Auschwitz-Birkenau, cumminàvanu lu travagghiu schiavìsticu cû stirminiu sistimàticu. A l'agghicata nta sti campi li priggiuneri vinìanu dividuti ‘n dui gruppi; chiddi troppu dèbbuli pi travagghiari vinìanu acciduti mmidiatamenti ntê càmmari a gas (ch’èranu a li voti mascarati di docci) e li sô corpi abbruciati, mentri l’àutri vinìanu mpigati comu schiavi ntê fàbbrichi situati dintra o attornu ô campu. Li nazzisti custrinceru videmma arcuni di li priggiuneri a travagghiari â rimuzzioni dî cadàviri e ô sfruttamentu dî corpi. Li denti d'oru vinìanu straiuti e li capiddi dî fìmmini (tagghiati a zeru prima ca ntrasìssiru ntê càmmari a gas) vinìanu riciclati pi fàcirinni cuverti o qualsi.

Tri campi: Belzec, Sobibor, e Treblinka II, èranu usati sclusivamenti pû stirminiu. Sulu nu nùmmaru nicu di priggiuneri vinìa tinutu ‘n vita pi svòrciri li còmpiti ligati â gistioni dî cadàviri dî pirsuni c’avíanu statu acciduti ntê càmmari a gas.

Lu trasportu dî priggiuneri ntê campi era spissu svurciutu utilizzannu di li cummogghi firruviari ch’èranu cumpunuti di carri vistiami.

Ebbrei

L'antisimitismu era cumuni nta l'Europa di l’anni '20 e '30 (macari siddu li sô urìggini acchiànanu a tanti sèculi prima). L'antisimitismu fanàticu d’Adolf Hitler vinni espunutu ntô ô libbru dû 1925, lu Mein Kampf, ca, nizziarmenti gnuratu, divinni pupulari ‘n Germania quannu Hitler accanzau putiri pulìticu.

Lu 1 d’aprili di 1933 picca doppu l'elizzioni d’Hitler ô cancilliratu, lu fanàticu antisimita Julius Streicher, câ participazzioni dî Sturmabteilung, urganizzau na jurnata di boicuttaggiu di tutti l’attivitati ecunòmichi tudischi gistuti d’ ebbrei (l'ùrtima mprisa gistuta d’ebbrei arristata ‘n Girmania vinni chiuduta lu 6 di giugnettu di 1939). Sta pulìtica sirvìu a ntrudùciri na serî d’atti antisimìtici c’avìssiru appoi culminati nta l'olucaustu ebbràicu.

Nta tanti citati di l'Europa l’ebbrei avìanu campatu ‘n zoni bonu dilimitati. Duranti li primi anni dâ secùnna guerra munniali, li nazzisti furmalizzaru li cunfini di st’àrî e mpuneru na limitazzioni dî spustamenti a l’ebbrei ca cc’èranu cunfinati, criannu li ghetti muderni. Li ghetti èranu, a tutti l’effetti, priggiuni ntê quali tanti ebbrei mureru di fami e malattìi; àutri foru acciduti dî nazzisti e dî sô cullabburatura. Duranti la mmasioni di l'Unioni Suviètica oltri 3.000 unitati spiciali (Einsatzgruppen) siqueru li forzi armati nazzisti e cunnuceru accisioni di massa dâ pupulazzioni ebbrea ca campava ‘n tirritoriu suvièticu. Nteri cumunitati vìnniru spazzati via vinennu catturati, dirubbati di tutti li sô aviri e acciduti supra lu bordu di fussati.

Ntô dicèmmiru dû 1941 Hitler dicidìu nfini di stirminari l’ebbrei d'Europa, duranti la Cunfirenza di Wannsee, tanti leader nazzisti discuteru li dittagghi dâ "suluzzioni finali dâ custioni ebbràica" (Endlösung der Judenfrage).

Lu Dutturi Josef Buhler ammuttau Reinhard Heydrich a abbiari la suluzzioni finali ntô Cuvirnaturatu Ginirali. Si nizziau allura a dipurtari sistimaticamenti la pupulazzioni ebbràica dî ghetti di tutti li tirritori accupati ntê campi di stirminiu comu Auschwitz e Treblinka II.

Umusissuali

L’ umusissuali èranu n’àutru dî gruppi pigghiati di mira duranti l'olucaustu. A ogni modu lu partitu nazzista nun fici mai nuddu tintativu di stirminari tutti l’umusissuali; ‘n basi ê primi liggi nazzisti, èssiri umusissuali nun era nu mutivu sufficenti pi l'arrestu, sucidìa aviri cumpiutu quarchi attu umusissuali, punìbbuli ‘n basi ô paràgrafu 175. Doppu la fini dî SA e lu triunfu dî SS, però, la pirsicuzzioni s’aggravau, puru siddu addimurau sempri limitata a li gay tudischi, ariani. Èranu chisti ca rifiutannu d’ùnirisi ê fìmmini ntrauciàvanu la crisciuta dâ "razza ariana". Li nazzisti si disintirissaru ‘n gèniri di l’umusissuali màsculi d’àutri pòpuli cunziddirati nfiriuri, pi cuncintràrisi e tintari di "curari" li màsculii gay tudischi.

Arcuni membri pruminenti dî vèrtici nazzisti, comu Ernst Röhm, èranu canusciuti dì sô stissi cumpagni di partitu comu umusissuali, zoccu pò rènniri cuntu dû fattu ca la diriggenza nazzista detti signali cuntrastanti supra comu trattari cu l’umusissuali. Arcuni dî leader vulìanu chiaramenti lu sô stirminiu, mentri àutri si limitàvanu a addumannari nu raffurzamentu dî liggi contra l’atti umusissuali, ma pû restu pirmitteru a l’umusissuali di campari comu l’àutri citadini.

Li stimi supra lu nùmmaru d’umusissuali ca foru ntirnati cû triànculu rosa (stu còdici vulìa dìciri “umusissuali”) e acciduti vàrianu assai. Si va dûn mìnimu di 10.000 nzinu ôn màssimu di 600.000. St’anchiu ntirvallu addipenni ‘n parti dû criteriu aduttatu dî ricircatura pi classificari le vìttimi: siddu sulu umusissuali o videmma c’appartennu a àutri gruppi stirminati dî nazzisti (ebbrei, rom, dissidenti pulìtici). ‘N agghiunta a chistu, li riggistrazzioni dî raggiuni pû ntirnamentu risùrtanu nun asistenti ‘n tanti àrî.

Zingari

La campagna Hitliriana di genocidiu ntê cunfrunti dî pòpuli dzigani principarmenti Rom e Sinti di l'Europa vinni viduta di tanti comu n'appricazzioni particularmenti bizzarra dâ scenza razziali nazzista. L’antropòloggi tudischi èranu disurintati dâ cuntraddizzioni ca li zingari èranu discinnenti di l’antichi e urigginali mmasura ariani di l'Innia, ca turnaru appoi ‘n Europa. Irunicamenti, chistu li facìa, ‘n pràtica siddu nun ‘n tiurìa, nun menu ariani dâ stissa genti tudisca. Stu dilemma fu risurvutu dû Prufissuri Hans Gunther, unu di li principali scinziati razziali, ca scrivìu:

"Li Zingari mantìnniru effittivamenti arcuni elimenti dâ sô urìggini nòrdica, ma iddi discènninu dî classi cchiù vascî dâ pupulazzioni di dda riggiuni. Ntô cursu dâ sô migrazzioni, assurberu lu sangu dî pupulazzioni circustanti, addivintannu quinni n’ammiscata razziali d’Urintali e Asiàtici uccidintali cu agghiunta di nflussi Inniani, Centruasiàtici e Europei".

Comu risurtatu, nunustanti li misuri discriminatorî, arcuni gruppi di Rom, cumprisi li tribbù tudischi dî Sinti e dî Lalleri, vìnniru sparagnati dâ dipurtazzioni e dâ morti. Li ristanti gruppi zingari pateru â ncirca comu l’ebbrei (e ‘n arcuni casi vìnniru digradati ancora cchiù di l’ebbrei). Nta l'Europa Urintali, li zingari vinìanu dipurtati ntê ghetti ebbràici, acciduti di l’ Einsatzgruppen dî SS ntê sô villaggi, o dipurtati e gasati a Auschwitz e Treblinka.

Tistimoni di Giova

Li Tistimoni di Geova foru tra li primi a èssiri pigghiati di mira dû statu nazziunalsucialista câ dipurtazzioni ntê campi di cuncintramentu. Iddi rifiutàvanu lu cuimmurcimentu ntâ vita pulìtica, nun vulìanu dìciri "Heil Hitler" e mancu vulìanu sèrviri nta l'asèrcitu tudiscu.

Ntô 1933, la cumunitati riliggiusa fu mittuta ô bannu facennu fora liggi la sô òpira di pridicazzioni. Nta l'austu dû 1942, cunstatannu ca tutti li misuri cchiù dràstichi nun avìanu sirvutu né a bluccari li sò attivitati né a mpèdiri li sò nizziativi, Hitler stissu dichiarau cu firvuri ‘n un discurseddu ca "sta genia havi a èssiri eliminata dâ Girmania". Puru nfriggennu nummarusi corpi murtali, li Tistimoni di Giova nun foru stirminati. Di 25.000 a l’èbbica di l'acchianata ô putiri nazzista, doppu la capitulazzioni dû Reich si cuntàvanu ancora 7.000 attivi vancilizzatura.

Fu l'ùnicu gruppu riliggiusu pirsiquitatu dû règgimi hitlirianu. Mentri l’àutri èranu cunnannati senza arcuna pussibbilitati di sarvamentu pi mutivi razziali, pulìtici o murali, sulu pi li Tistimoni di Giova era prividuta l'upzioni dâ libbirazzioni dû campu di cuncintramentu attraversu na sèmprici firma d’abbiura. Veru picca la firmaru. La stragranni maiuranza, curaggiuamenti, nun fici cumprumisu cû règgimi nazzista, videmma a costu dâ propia vita.

Àutri

Li pupulazzioni slavi èranu tra l’ubbittivi dî nazzisti, suprattuttu pi quantu riguarda li ntillittuali e li pirsuni eminenti, macari siddu cci foru arcuni esicuzzioni di massa e istanzi di genocidiu (l’ Ustascia Cruati nni sunnu l'asempiu cchiù notu).

Duranti l'Upirazzioni Varvarussa, la mmasioni tudisca di l'Unioni Suviètica dû 1941-1944, cintinara di migghiara (siddu nun miliuna) di priggiuneri di guerra russi vìnniru suttapunuti a arbitraria esicuzzioni supra lu campu dî truppi tudischi, ‘n particulari dî noti Waffen SS, o vìnniru spiduti ntê tanti campi di stirminiu pi l'esicuzzioni, simpricimenti pirchì èranu d’estrazzioni slava. Migghiara di viddani russi vìnniru ammazzati dî truppi tudischi cchiù o menu pî stissi raggiuni.

Lu 18 d’austu di 1941, Adolf Hitler urdinau la fini di l'eutanasia sistimàtica pî malati di menti e li purtatura d’ handicap a causa di prutesti di parti dâ pupulazzioni tudisca.

Stinzioni di l'olucaustu

Lu nùmmaru esattu di pirsuni ca foru acciduti dû règgimi nazzista è ancora suggettu a ultiriuri ricerchi. Ricintimenti, ducumenti diclassificati di pruvinenza britànnica e suviètica ndicaru ca lu tutali putissi èssiri supiriuri a quantu ritinutu ‘n pricidenza. A ogni modu, li siquenti stimi sunnu cunziddirati autamenti affidàbbili.

5,6–6,1 miliuna d’ebbrei
3,5–6 miliuna di civili Slavi
2,5–4 miliuna di priggiuneri di guerra
1–1,5 miliuna di dissidenti pulìtici
200.000–800.000 tra Rom e Sinti
200.000–300.000 purtatura d’ handicap
10.000–250.000 umusissuali
2.000 Tistimoni di Giova

Li triànculi

P’idintificari li priggiuneri di li campi ‘n basi â sô "affisa", cci era addumannatu di ndussari dî triànculi culurati supra l’àbbiti. Macari siddu li culuri usati diffirìanu di campu a campu, li cchiù cumunimenti usati èranu:

Giarnu: ebbrei -- dui triànculi suvrapposti a furmari na stidda di David, câ palora tudisca "Jude" (Judeu) ch’era scrivuta sopra
Russu: dissidenti pulìtici, cumprisi li cumunisti
Virdi: criminali cumuni
Viola: Tistimoni di Giova
Blu: mmigranti
Marruni: zingari
Nìuru: lèsbichi e suggetti "antisuciali"
Rosa: umusissuali (màsculi)
Azzolu: ripubbricani spagnoli

Ntirpritazzioni stòrichi

Comu p’ogni àutru abbinimentu dâ storia, li studiusi cuntìnuanu a dibbàttiri supra zocc’havi abbinutu esattamenti e pirchì. Tra l’addumannati principali cui li stòrici circaru di dari risposta acciamu:

Quantu pirsuni vìnniru acciduti nta l'olucaustu?
Cu fu ca fu cuimmurciutu dirittamenti nta l’accisioni?
Cu fu c’auturizzau l’accisioni?
Cu fu ca sapìa di l’accisioni?
Pirchì la genti participau dirittamenti, auturizzau o accittau tacitamenti l’accisioni di tanti pirsuni?

Funziunalismu contra Ntinziunalismu

Na custioni principali ntê studi cuntimpurànî supra l'olucaustu e chidda dû funziunalismu contra lu ntinziunalismu. Li ntinziunalisti sustennu ca l'olucaustu vinni chianificatu d’Hitler nzinu dû nizziu. Pî funziunalisti mmeci, l'olucaustu nizziau ntô 1942 comu risurtatu dû fallimentu dâ pulìtica di dipurtazzioni nazzista e dî mminenti pirduti militari ‘n Russia. Iddi sustennu ca li fantasìi di stirminiu diliniati ntô libbru Mein Kampf e ‘n àutra littiratura nazzista foru mera prupaganna e nun custituìanu dî chiani cuncreti.

N'àutra contraversia fu abbiata dû stòricu Daniel Goldhagen, lu quali susteni ca la genti cumuni tudisca canuscìa e era na participanti vuluntaria di l'olucaustu, lu quali affunnassi li sô radichi ntôn prufunnu e anticu antisimitismu eliminazziunista tudiscu. Àutri sustennu ca mentri l'antisimitismu era prisenti ‘n Girmania, lu stirminiu era scanusciutu ê cchiù e happi a èssiri raffurzatu di l'apparatu dittaturiali nazzista.

Lu cunzenzu di pòpulu ô nazzismu dirivava macari dûn bonèssiri parziarmenti ricuncquistatu di na Girmania ch’era diprimuta dâ prima guerra munniali. Hitler custruìu autustrati, cci detti a li tudischi la Volkswagen (littirarmenti, "autu dû pòpulu", di "volk" pòpulu, e "wagen" màchina), punìu fora liggi la vecchia munita annullannu di fattu lu dèbbitu di guerra ca fu mpunutu â fini dâ prima guerra munniali, e cunnucìu la Girmania â china accupazzioni ntô giru di 4 anni cu misuri prutizziunìstichi.

Rivisiunisti e Nigazziunisti

Arcuni stòrici, spissu ligati a ammienti niunazzisti, mitteru furtimenti ’n discussioni la viritati di l'olucaustu, uscillannu tra nu forti scitticismu supra li nùmmari e supra li causi ("rivisiunisti"), nzinu â tutali nigazzioni di l'abbinimentu ("nigazziunisti di l'olucaustu"). ‘N particulari cuntèstanu la stima di 6 miliuna d’ebbrei morti ca ripùtanu nun ducumintata e nun ducumintàbbili e supiriuri di 10 voti a li valuri riali.

Ginirarmenti ritennu ca li dipurtati mureru di fami e di tifu. Lu tifu (a l'èbbica prissochì nun curàbbili) vinìa trasmittutu dî pidocchi e dî pùlici prisenti a causa dî pèssimi cunnizzioni iggiènichi ‘n cui campàvanu li ntirnati. Li cadàviri avìssiru quinni statu trattati cu lu nzitticida Zyclon (ca ancora oi è pruduciutu e ‘n usu) p’accìdiri li pidocchi e li puci e evitari a li tudischi di cuntrairi la malattìa mentri li purtàvanu ntê furni crimatori.

E' puru veru ca, videmma senza cuntrairi lu tifu, la vita media ntê campi di stirminiu era comu e gghìe assai vascia a causa dâ fami e dî ritmi di travagghiu massacranti. Ndipinnintimenti di quantu foru li dipurtati, picca cintinara foru li supravissuti acciati di l’Alliati (ntô 1945); comu e gghiè veru picca, siddu si teni cuntu ca dû nizziu dû stirminiu avìanu passatu sulamenti 4 anni.

Lu rivisiunismu di l'olucaustu mmeci susteni ca vìnniru acciduti assai menu di 5-6 miliuna d’ebbrei, e ca l’esicuzzioni nun foru lu fruttu di na dilibbirata pulìtica nazzista. Macari siddu li rivisiunisti sustennu di putiri purtari provi ducumintali a sô supportu, li sô crìtici fannu nutari ca li provi sunu difittusi, li ricerchi tinninziusi e li cunchiusioni priditirminati. Tanti sustennu ca lu rivisiunismu è na forma d’antisimitismu e di cunziquenza aquivalenti a lu nigazziunismu.

La pùbbrica espusizzioni di tesi nigazziunisti è attuarmenti nu crìmini ‘n deci paisi europei: Francia, Pulonia, Austria, Svizzera, Belgiu, Rumania e Girmania.

Tiuluggìa di l'olucaustu

Ô lustru di l'enurmitati di zoccu vinni vidutu nta l'olucaustu, tanti pirsuni esaminaru arrè la visioni tiulòggica clàssica dâ buntati divina e dû ntirventu divinu supra lu munnu. "Comu pò la genti aviri ancora fidi doppu l'olucaustu?" Pî risposti tiulòggichi ê custioni suddivati di l'olucaustu si vidi Tiuluggìa di l'olucaustu.

Cunziquenzi pulìtichi

L'olucaustu havi na serî di ramificazzioni pulìtichi e suciali c’agghìcanu nzinu ô prisenti. Lu bisognu di na patria pi tanti rifuggiati ebbrei purtau na parti d’iddi a emigrari ‘n Palistina, granni parti dâ quali addivintau lu mudernu statu d’ Israeli. Sta mmigrazzioni nn’happi n’effettu direttu supra l’àrabbi dâ riggiuni, ch’è discututu nta l’artìculi supra lu cunfrittu àrabbu-israilianu, lu cunfrittu israelu-palistinisi e chiddi currilati.

Talìa puru

Lijami sterni

.Shoa Cartoon di Julianu Parodi (‘n talianu)
Olokaustos.org Situ didicatu a l'Olucaustu
Mimuriali di l'Olucaustu europeu
The 1919 Holocaust that Failed
Triangolo viola Supra la dipurtazzioni dî Tistimoni di Giova (‘n talianu)