Pierre-Simon Laplace

Pierre-Simon Laplace (Beauvoir 23 di marzu 1749 - Pariggi 5 di marzu 1827) fu nu cèlibbri matimàticu, fìsicu e astronumu francisi, unu dî cchiù granni scinziati dâ sò èbbica. E' canusciutu pî sò cuntribbuti mpurtanti 'n tanti campi dâ scienza, 'n particulari la matimàtica, l'astronumìa e la tiurìa dî prubbabbilità. La sò fiùra fu paragunata a chidda di Isaac Newton, sia pi lu sò approcciu scientificu rigurusu sia pi la sò capacitati di sintitizzari e sistimatizzari li canuscenzi pricidenti.

Biografia

Crisciutu nta na famigghia aristucratica, Laplace accuminzau a studiari ô Collège de Beauvais e ammustrò na forti attitùdini pâ matimàtica e pâ scienza finu di picciriḍḍu. Nunustanti li sò urìggini nun particularmenti illustri, grazzi ô sò talentu veni ammissu a l'École Militaire di Pariggi, unni s'iscrivi â facultà di matimàtica. Ntô 1769, a sulu 20 anni, scrissi lu sò primu artìculu scientificu, ca ci pirmittìu di èssiri nutatu dâ cumunità scientifica.

Duranti li sò primi anni a Pariggi, fu 'n cuntattu cu matimàtici e fìsici mpurtanti dû tempu, comu Jean le Rond d'Alembert e Joseph-Louis Lagrange, ca nfruenzaru prufunnamenti lu sò sviluppu ntillittuali. Laplace si stabbilìu difinitivamenti a Pariggi, unni accuminciò a friquintari la cèlibbri Accadèmia dî Scienzi.

L'òpira

Laplace appi na nfruenza enormi ntâ scienza dû sò tempu e li sò idìi cuntìnuanu a èssiri rilivanti oi 'n tanti disciprini, dâ fìsica tiòrica â statìstica, astronumìa e matimàtica appricata

Tiurìa dâ prubbabbilità

Laplace è unu dî funnatura dâ tiurìa dâ prubbabbilità muderna. La sò òpira cchiù canusciuta nta stu campu è la *Tiurìa di l'anàlisi dî prubbabbilità* (1812), unni sviluppa e furmalizza assai di l'idìi ca addivintaru funnamintali ntâ statìstica e ntâ prubbabbilità.

Astrunumia e Miccànica Cilesti

Laplace è famusu pû sò travagghiu supra la Miccànica Cilesti, ca cerca di spiegari li muvimenti dî corpi cilesti basati supra li liggi dâ miccànica newtoniana. 'N particulari, fici prugressi mpurtanti nti l'analisi di l'òrbiti dî pianeti, discrivennu lu motu dû sistema sulari cu n'àutu gradu di pricisioni.

Equazziuni di Laplace

'N matimàtica, Laplace è canusciutu pâ furmulazzioni di l'umònima equazziuni di Laplace, ca è funnamintali nna tanti rami dâ fìsica e dâ ncigniria, supratuttu nna l'anàlisi di l'unni, dû caluri e dî campi elittrumagnètici.

Ditirminismu e la Tiurìa Laplaciana

Laplace è abbanniatu puru pâ sò visioni ditirministica di l'universu. Nto sô Mécanique Céleste, iddu affirmò ca si li posizzioni e li vilucitati di tutti i particeddi 'n nu certu mumentu fùssiru canusciuti pricisamenti, fussi possibbili prividiri cu pricisioni lu futuru di l'universu, na visioni ca poi fussi chiamata ditirminismu Laplacianu.

Prubbabbilità

Laplace fu puru un piunieri nna l'usu dâ prubbabbilità p'arrisòrbiri prubblemi pràtici. Pi esempiu lu sò approcciu â prubbabbilità cunnizziunali, ca è la basi dû mudernu tiurema di Bayes, appi n'impattu granni ntâ statìstica.