"Lampidusa e Linusa" : Diffirenzi ntrê virsioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
n Bot: Aggiungo: id:Lampedusa e Linosa |
Nuddu riassuntu dû canciamentu |
||
Riga 1:
{{Stub}}
'''Lampidusa e Linusa''' è un cumuni di 6.025 abbitanti dâ [[pruvincia di Girgenti]].
==Giografìa==
Cumprenni tutti l'[[ìsuli Pelagî|Ìsuli Pilaggi]]: [[Lampidusa (ìsula)|Lampidusa]], [[Linusa (ìsula)|Linusa]], e l'isulottu disabbitatu di [[Lampioni (ìsula)|Lampioni]]. Lampidusa e Lampioni fannu parti dâ [[placca cuntinintali]] [[Àfrica|africana]], mentri Linusa è d'urìggini vurcànica.
Lu paisaggiu di Lampidusa ci havi ambienti:
* la [[steppa]]: cummigghia tutta la parti chianiggianti di l'ìsula.
* la [[pratarìa]]: ntê vadduna cchiù distanti di l'abbitatu.
* la [[gariga]]: nta arcuni vadduna e cali dû virsanti nord.
==Storia==
Pi millenni Lampidusa e Linusa foru lochi di sosta e di rifurnimentu d'acqua, nunchì basi militari dî navi dî Finici, dî Greci, dî Romani, dî Saracini e dî Cruciati, sibbeni fussi abbitata e friquintata a li tèmpira dî guerri pùnichi, la storia è cchiuttostu arriduciuta, puru siddu l'ìsula veni citata già ntô 795-815 d.C. di [[Papa Liuni II]], ca cu na littra nforma a [[Carlu Magnu]] di na battagghia svurgiuta vicinu Lampidusa ntra Bizzantini e Saracini.
Lu [[14 di giugnettu]] dû [[1551]], jornu nta cui l’ammiragghiu ginuvisi [[Andrìa Doria]] naufragau câ sò flotta a picca migghia di l'ìsula di Lampidusa. Li pèrditi foru assai: mureru cchiù di milli òmini e quasi tutti li navi affunnaru. La flotta a l'òrdini d'Andrìa Doria si stava diriggennu ntâ zona cumprisa ntra [[Monastir]] e [[Djerba]] pi scunfìggiri lu pirata [[Dragut]] (Draguttu), ca dittava la propia supranìa supra ddu trattu di mari, attaccannu li galioni n trànzutu ntô [[Miditirràniu]] cintrali.
Ntô [[1630]] a [[Giuliu Tomasi di Lampidusa]] vinni cuncidutu di [[Carlu II di Spagna]] d'assùmiri lu tìtulu di “Prìncipi di Lampidusa”.
Ntô [[1783]] n'epidimìa di pesti, arrivata cu quarchi navi, fà vìttimi ntra la pupulazzioni. Nu mèdicu famusu, [[Antoniu Corsi]], veni mannatu dâ [[Sicilia]] pi dibbillari la malatìa. Ntô giru d'un annu l'òpira dû Corsi s'accabba.
La storia ufficiali, nveci, accumenza a li primi dû [[XIX sèculu]], quannu [[Sarvaturi Gatt]] a capu di na culonia di mautisi pigghiau n enfitèusi l'ìsula dû prupitariu, accuminzannu lu rivuschimentu pi fari postu â cultivazzioni agrìcula dâ terra sinu a tannu vìrgini e ricca di firtilìssimu humus, unni campàvanu addàini, cingnali, lepri e cunigghia ntra la fitta vuscagghia e àrvuli àuti.
Câ culunizzazzioni burbònica dû [[1843]] accumenza la storia muderna dû paisi quannu lu capitanu [[Birnardu Maria Sanvisenti]] sbarca nta l'ìsula, p'òrdini di [[Firdinannu II]] Re dî [[Dui Sicili]], cu 120 pirsuni ntra li quali 90 òmini e 30 fìmmini n maiuri parti agricultura e artiggiani. Lu Sanvisenti, ca fu cuvirnaturi di l'ìsula, detti mpulsu ê primi òpiri pùbbrichi e fici custruiri sùbbutu 7 edifici isulati (l'accussidditti 7 palazzi), ma ntô cuntempu accuminzau lu disvuscamentu pi fari postu a chisti e a àutri òpiri nichi. Si passau di 120 abbitanti a cchiù di 2000 ntô giru di cincu anni.
Fu nu pirìudu di pruspiritati pi l'ìsula, pirìudu ca s'accabbau quannu cadìu lu Regnu dî Dui Sicili ntô [[1860]] a sèquitu dâ spidizzioni dî Milli. Junciuta l'Unitati d'Italia, l'arcipèlagu, siquennu la Sicilia e Nàpuli, trasìu a fari parti dû Regnu d'Italia.
Ma lu cuvernu si nni scurdau nzinu ô [[1872]] ci fu nchiantata na [[culonia pinali]] di cunnannati.
Ntô giugnu dû [[1878]] Lampidusa nzèmmula a Linusa, diveni ùnicu Cumuni.
Ntô [[1911]] Lampidusa - sinu a tannu assulutamenti sarvaggia, luntana e sularina - veni culligata cu la terraferma midianti cavu telegràficu.
Duranti la [[secunna guerra munniali]] l'ìsula si trasforma n roccaforti militari e è china di pustazzioni fissi (tutt'ora asistenti) e mòbbili d'artigghiarìa liggera e contraèria. Pi stu mutivu lu tirritoriu subbisci bummardamenti pisanti.
L'attaccamentu di l'abbitanti a sta lingua di terra fu propiu nta ddu mumentu sfavurèvuli. Cchiù voti, nfatti, lu cuvernu talianu nvitau li lampidusani a abbannunari l'ìsula: ma chisti, nunustante li disaci, prifireru ristari ntê sò casi, fujennu vilocimenti ntê nummirusi grutti a ogni sonu di sirena.
Ntô [[1951]], arriva l'alittricità.
Ntô [[1973]], arriva lu telèfunu.
Ntô [[1968]] veni custruutu l'ariuportu civili.
Nta l'ùrtimi anni, lu Cumuni fu rivalutatu d'un puntu di vista turìsticu, ma fu cchiù voti ô centru dâ [[crònuca]] nazziunali. Ntô [[1986]], lu [[culunnellu]] [[Gheddafi]], dittaturi dâ [[Libbia]], pi rapprisagghia contra a li [[Stati Uniti d'Amèrica|Stati Uniti]] e lu [[cuvernu talianu]], lanzau dui mìssili ca sfiuraru [[Lampidusa]].
Nta l'ùrtimi anni, li Pilaggi addivintaru lu puntu principali di sbarcu di nummirusi mmigrati clannistini di l'[[Àfrica]].
==Econumìa==
Lu tirritoriu cumunali è n granni parti suttapostu a [[agricultura]] ([[chiàppiri]]; [[ligumi]]) e ci havi nu sviluppu custeru vastu, cu na granni quantitat di grutti, cali e praji. Chistu accunzintìu lu sviluppu dû sitturi dû turìsimu.
P'un certu pirìudu, ntâ secunna mitati di l'Ottucentu, appi n'ammuttata forti lu cummerciu grazzi â scuperta di banchi di sponzi, ca ci richiamaru cummircianti d'àutri paisi dû Miditirràniu; attivitati ca s'agghiuncìu a chidda dâ pisca dû pisci azzolu.
==Trasporti==
L'ìsuli sunnu culligati vìa [[traghettu]] e vìa [[aliscafu]] â [[Sicilia]], e a [[Lampidusa]] s'attrova l'[[ariuportu]].
==Clima==
Lampidusa e Linusa è lu cumuni cu lu cchiù vasciu valuri di l'ìndici [[ISTAT]] dî [[gradi jornu]].
==Fàuna==
Ntra lu [[1954]] e lu [[1956]] diversi spidizzioni scintìfichi s'occuparu d'alincari li speci faunìstichi prisenti a Lampidusa; nunustanti passaru cchiù di 50 anni, chiddu arresta lu studiu cchiù cumpretu mai fattu nzinu a ora .
[[Category:Cumuni dâ pruvincia di Girgenti]]
| |||