"Parma di Muntichiaru" : Diffirenzi ntrê virsioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Santu (discussioni | cuntribbuti)
Nuddu riassuntu dû canciamentu
Riga 15:
''' Parma di Muntichiaru''' (o simpricimenti '''Parma''') è un cumuni di 21.533 abbitanti dâ [[pruvincia di Girgenti]].
 
== Storia antica ==
 
La citati di Parma fu funnata lu [[3 di maiu]] dû [[1637]] di li jèmmuli [[Rausa|rausani]] [[Carlu Tomasi|Carlu]] e [[Giuliu Tomasi]] chi ncaricaru lu scienziatu e architettu [[Rausa|rausanu]] [[Giovan Battista Odierna]] pi lu disignu dâ citati, nta chiddu chi era lu fèudu ''La Comune''.
 
==Parma, citati santa==
[[Image:GB-Odierna.jpg|thumb|right|200px|Giuvan Battista Hodierna]]
Puru ntô clima ginirali di firvuri riliggiusu dâ [[Sicilia]] dâ [[Contrariforma]] la famigghia Tomasi spiccava. Parma, nfatti, già dâ funnazzioni era nu locu fortimenti spirituali, na [[Girusalemmi]] nova.
 
Doppu la rinunza ô ducatu di parti dû funnaturi, macari [[Rusalìa Tràina]], muggheri di lu Duca Giuliu (dittu ''lu Duca Santu'') cu quattru dî sò figghi fìmmini funna lu [[Munasteru di Clausura]] dû SS. Rusariu, e ci si chiudi. Pi lu munasteru lu Duca Giuliu dunau addirittura lu sò palazzu nun ancora accabbatu. Una dî soru, La Biata Sor Marìa Crucifissa addiventa na [[mìstica]] famusa. Dî dù figghi màsculi lu maiuri siquìu lu zu ntra li [[Tiatini]], e addiventa nfini lu [[cardinali]] [[San Giuseppi Marìa Tomasi]].
 
Ô sèquitu dî Tomasi arrivau a Parma Don [[Giuvanni Battista Hodierna]], di [[Rausa]], piuneri dâ scienza e ntillittuali.
 
Puru nta l'edificazzioni dâ citati l'aspettu riliggiusu è asssai mpurtanti; trent'anni doppu la funnazzioni Parma cunta sulu 4.630 abbitanti, ma avvanta deci cresi, cchiù lu Munasteru dû SS. Rusariu, Lu santuariu ''extra moenia'' dû [[Calvariu]] meta di prucissioni, sìdici prèviti e àutri chièrici, e li cresi sunnu addutati di arredi ricchi, tutti assulutamenti cunformi a li dittami dû ricenti [[Cunciliu di Trentu]]; summi mpurtanti sunnu spisi netta l’accattata di riliqui, c’attràinu piddigrini macari di lochi luntani.
 
L'urganizzazzioni dâ sucetati làica era basata supra li cunfratèrniti.
 
==La storia cchiù ricenti==
[[Image:Chiesa_Madre_Palma_Montechiaro.JPG|thumb|left|200px|La Matrici]]
Ntô [[1812]] , Parma vinni eliggiutu a cumuni autònumu.
 
L'[[11di giugnettu]] dû [[1943]], sùbbitu doppu lu sbarcu anglu-miricanu n [[Sicilia]] ([[Opirazzioni Husky]]), la 3a Divisioni estinnìu la testa di ponti dâ Sèttima Armata di [[Licata]] versu Ovest. La Sèttima Fantarìa, doppu na battagghia dura casa pi casa, ammuttau li difinzura taliani fora di Parma di Muntichiaru. Ntô stissu tempu, lu Cumandu Combat A e la 2a Divisioni Armata, s’uneru â 3a, fìciru n’attaccu â citati di [[Naru]]. Subbisci lu [[24 di sittèmmiru]] dû [[1943]] un massacru dâ pupulazzioni ca prutistava contra lu richiamu a l’armi, di parti d’arcuni riparti militari miricani.
 
Ntô doppuguerra, addiventa terra di forti emigrazzioni, speci versu lu nord Italia e li paisi di l'Europa Uccidintali.[[ Giuseppi Fava]], ntô sò ''Mafia'' cita Parma comu unu dî lochi unni la prisenza dâ mafia, chidda ca nasci secunnu a iddu dâ cuncumitanza di tri fattura, puvirtati, gnuranza, assenza dû Statu, è mpurtanti.
 
== Parma oi ==
 
Parma oi è nu centru agrìculu grossu. L'emigrazzioni, puru siddu n tonu minuri, cuntìnua versu la Girmania (sitturi dâ risturazzioni) e li riggiuni sittintriunali taliani (sitturi edilizziu) . Li spiranzi pi nu sviluppo stannu suprattuttu ntê praji nun cuntaminati dû liturali.
 
==La famigghia Tomasi==
La funnazzioni ''ex novo'' di citati ntâ [[Sicilia]] dû [[XVI sèculu|XVI]] e [[XVII sèculu]] è finòminu di granni prupurzioni; ntô casu di Palma, lu mutivu dâ funnazzioni era na campagna di liggittimazzioni di na famigghia nubbiliari emirgenti ma ancora nun abbastanti arradicata ntô tirritoriu e nta l'aristucrazzìa dâ [[Sicilia]]. [[Mariu Tomasi]] avìa agghicatu n Sicilia ô sèquitu di [[Marcantoniu Colonna]], ca l'avìa numinatu Capitanu d'armi di Licata, sulu ntô [[1585]]. Sulu lu sò matrimoniu cu [[Francisca Caru]] di Muntichiaru avìa signatu la sò accittazzioni nta l'àutu cetu.[[Image:Tomasi di lampedusa.jpg|thumb|left|140px|[[Giuseppi Tomasi di Lampidusa]]]] L'acquisizzioni di parte di Carlu, Baruni dû [[1616]], dâ ''[[Licentia Populandi]]'' ntô [[1637]] cu l’elivazzioni ô tìtulu di Duca di Parma, è nu passu ntâ stissa direzzioni. Picca dopppu [[Carlu Tomasi]], dâ saluti fràggili e di sempri attrattu dâ vita riliggiusa, lassa lu ducatu e la zita [[Rusalìa Tràina]], niputi dû putenti Vìscuvu di [[Girgenti]] ô frati Giuliu, pi tràsiri nta l'Ôrdini dî Chièrici Rigulari [[Tiatini]]. La dota dâ Nova Duchissa, nummarusi fèudi e un patrimoniu lìquidu mpurtanti, pirmèttinu lu cunzulidamentu difinitivu dâ Famigghia Tomasi ntê strati cchiù àuti di l'aristucrazzìa [[Sicilia|isulana]], dâ quali java a èssiri tra li famigghi ca duraru a longu: è saputu ca lu pinùrtimu dî [[Tomasi di Lampidusa]] [[Giuseppi Tomasi di Lampedusa|Giuseppi]], auturi dû [[Il Gattopardo (rumanzu)|Gattupardu]] pussidìa ancora vasti prupitati ntâ zona di Parma, e ca ci ambientau granni parti dî vicenni dû sò rumanzu, appena mascarànnunni lu nomu n "Donnafugata".
 
== Monumenta ==
Ntâ citati è ntirissanti la Matrici barocca, ca s’attrova n cima a na scalunata. Sempri ntô centru, vicinu la cresia, si pò ammirari lu palazzu Tomasi (o ''Palazzu Ducali''). S’havi a vìdiri videmma lu ''Munasteru Binidittinu di Marìa SS. dû Rusariu'', zoè lu primu palazzu ducali, n stili [[baroccu]].
 
Vicinu lu centru ci sunnu li ruvini dû Cumplessu dâ cresia di ''S. Marìa dâ Luci'' o ''Munti Calvariu'' bisugnusi di ristàuri.
 
=== Lu Casteddu ===
[[Image:castello_chiaromonte_palma_montechiaro.jpg|thumb|right|200px|Marina di Parma: lu casteddu chiaramuntanu]]
Ntê dintorni, versu ''Marina di Parma'', si pò visitari lu casteddu. Nta l’architittura tìpica e sivera dî furtizzi mediuevali, lu casteddu surgìu ntô [[XIV sèculu]] a difisa d’un carricaturi. Secunnu a lu [[Tomasi Fazellu]] fu funnatu di [[Famigghia Chiaramunti|Fidiricu III Chiaramunti]] ntô [[1358]]. Passatu a àutri prupitari nòbbili, canciau la dinuminazzioni di Casteddu Chiaramunti a Casteddu di Muntichiaru. Ntô [[XV sèculu]] fu assignatu ê nòbbili [[de Caro]] e di chisti a li [[Tomasi]], appoi pr ìncipi di [[Lampidusa]]. Ô nternu s’attrova la cappella dû casteddu, unni è sarvata la stàtua n màrmuru dâ Madonna di Muntichiaru, òpira di [[Ntuneddu Gagini]]. Lu maneru fu ristauratu ricentimenti.
 
== Taliati macari==
*[[Littra dû Diàvulu]]
 
==Lijami di fora==
 
* [http://www.comune.palmadimontechiaro.ag.it Situ Web Stituzziunali dû cumuni di Parma di Muntichiaru]
* [http://www.mondimedievali.net/Castelli/Sicilia/agrigento/palmamontechiaro.htm Lu casteddu di Parma di Muntichiaru]
* [http://www.palmadimontechiaro.com Situ Web supra Parma di Muntichiaru]
*[http://www.forzagiovanipalma.it/TESTO/news/Fatto/2712ag06.pdf N'artìculu dû giurnali ''La Sicilia'' chi parra di stu fattu]