"Gela" : Diffirenzi ntrê virsioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
n Gela spustatu a Gela (CL)
Nuddu riassuntu dû canciamentu
Riga 13:
}}
 
'''Gela''' è un cumuni di 72.444 abbitanti dâ [[pruvincia di Caltanissetta]] e ca s'attrova ntâ costa miridiunali dâ [[Sicilia]]. È pi nùmmaru d'abbitanti, lu sestu cumuni sicilianu (doppu [[Palermu]], [[Catania]], [[Missina]], [[Sarausa]] e [[Marsala (TP)|Marsala]]), e è lu centru [[agricultura|agrìculu]], [[nnustria|nnustriali]] e [[cummerciu|cummirciali]] cchiù mpurtanti ntâ sò pruvincia. Antica culonia greca, la cità si sviluppau ntô [[Seculu XX|vintèsimu sèculu]] grazzî ô polu petrolchìmicu. Di dicenni li gilisi attènninu la stituzzioni dâ dècima pruvincia siciliana cu Gela capulocu.
 
==Nomu dâ citati==
 
[[Gela]] è ua citati di cchiù di dui mila anni e ntô cursu dî sèculi canciau cchiù voti lu nomu:
*''Lindioi'': è lu nomu dû primu nzidiamentu culuniali c'acchiana ô [[sèculu VIII]] a.C
*''Ghelas'': è lu nomu dâ gluriusa culonia dòrica funnata ntô 689 a. C. e distruduta difinitivamenti ntô 288 a.C. Diriva dû nomu ndìgginu dû [[Gela (ciumi)|'''Gela''']] ca sfocia a est e ca signìfica prubbabbirmenti "vurticusu" o "jèlidu"
*''Massa Ghelas'': unu di l'appillativi attribbuutu dî [[rumani]] â zona di la Gela antica
*''Culunnariu'': nomu datu â lucalitati pirchì carattirizzata dî ruvini dî templi (chî culonni)
*''Eraclea'' o ''Heraclea'': nomu dû borgu àrabbu [[Mediu Evu|medievali]] funnatu apprima di l’annu 1000 ntâ parti cintrali dâ cullina gilisa.
*''Terranova'' (''Terra nova''): nomu dâ citati funnata ntô [[1233]] dû reghi [[Fidiricu II di Svevia]] ditta macari Eraclea (Riggistri Vaticani);
*''Terranova di Sicilia'': ntô [[1862]] vinni agghiunciuta la spicificazzioni “di Sicilia” pi diffirinziari chistu di l'àutri centri [[Italia|taliani]] cû midèsimu nomu;
*[[Gela]]: lu gluriusu nomu ristituutu ntô [[1927]] â citati p'arricurdari li fasti dâ citati clàssica antica.
 
==Storia==
Line 19 ⟶ 31:
===Li tempi antichi===
 
Comu dici lu stòricu [[Tucìdidi]]: "A funnari Gela foru nzèmmula Antifemu di Rodi e Entimu di Crita; iddi si purtaru appressu li culoni dî so' paisa di pruvinenza; chistu successi quarantacincu anni dopu la funnazzioni di [[Sarausa]].
 
[[Image:Torre di manfria.jpg|thumb|left|Vicinu Gela, la turri di Manfria, custruiuta di Camillu Camilliani nnû sèculu XVI.]]
Lu paisi pighhiaupigghiau lu nomu dû ciumi [[Gela (ciumi)|Gela]], ma lu postu unni ora si trova lu paisi e chi prima era circunnatu dî mura, si chiama Lindioi, àppinu leggi dòrichi. Pressappocu 108 anni dopu la culunizzazzioni, li Geloi funnaru [[AgrigentuGirgenti]], chi pigghiau lu nomu dû ciumi chi si trova ddaddà vicinu; ninni fìciru funnatura Aristinu e Pistilu, e cumannaru di usari li stissi liggi di Geloi". E primi tempi di la so storia Gela ebbiappi un guvernu repubblicanu[[ripùbbrica|ripubblicanu]] ma lu partitu dî nobilinòbbili cumannava cu la priputenza, allura ci foru ribilliuna e [[ammazzatina|mmazzatini]], e ci foru pirsuni chi àppiru a scappari e si eru a mmucciari a Mactoriu chi si truvava du montimunti Bubbunia.
 
A pinsaripinzari a ripurtari li fuiuti a Gela ci pinsaupinzau, sulu cu la bona parola, Telini chi era un sacirdoti dî divinita' divinità nfirnali, Plutoni, Cèrbiru, Caronti e Minossi. Lu periudupirìudu repubblicanuripubblicanu durau finu a quannu Cliandru nun divintau tirannu. Dopu setti anni di tirannìa un cittadinu gelou, Sabellu, lu mmazzau. Dopu Cliandru fu so frati IppocratiIppòcrati a divintari tirannu. Sutta iddu la putinzaputenza di Gela criscìu finu ô puntu chi la megghiu parti dî citta'città grecigrechi[[Sicilia]] finìu sutta lu so cumannu, inclusa [[Sarausa]]. Duranti tutti chisti vicenni, lu cumannanti di la cavallarìa di Gela, [[Giluni]], figghiu di Dinumeni e discinnenti di Tilini, si fici canùsciri pi lu so curaggiu e valuri. IppocratiIppòcrati murìu nnô 486 a.C. mentri cumbattivacummattiva contru li Siculi[[Sìculi]] di Ibla Erea; a la so morti Giluni si fici acclamari tirannu.
 
Dû 485 a.C. cu la caliuna di fari fari ala paci fra li nòbilinòbbili e la plebiplebbi di Sarausa, si proclamau tirannu puri di chista àutra citta'città. Giluni prifiriva pero'però Sarausa a Gela, allura lassau lu guvernu di Gela a so frati Giruni e iddu si trasfirìu a Sarausa. Di chistu mumentu in poi Gela politicamentipuliticamenti persi lu so pristigiupristiggiu.
 
== Liami esterni ==