"Etna (vurcanu)" : Diffirenzi ntrê virsioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Alexbot (discussioni | cuntribbuti)
n Bot: Aggiungo: zh-yue:屹立火山
Io' 81 (discussioni | cuntribbuti)
nNuddu riassuntu dû canciamentu
Riga 1:
{{semiprotect|small=yes}}
{{Varianti|2}}
:''Pi' l'àutri significati, viditi [[Etna (disambiguitati)]]''.
{{Muntagnasic
|nomemontagna = Etna
Riga 10:
|provincia = [[Catania]]
|altezza = 3.320
|altrinomi = Èttina, â'a Muntagna, Mungibeddu
}}
 
L' '''Etna''' (o '''Èttina''', e chiamatu puru '''Èttena''' 'ntô calabbrisi centru-miridiunali) è 'nu vurcanu attivu nti'nta la parti est di la [[Sicilia]], tra [[Catania]] e [[Missina]]; cunfina a est cu' lo [[Mari Joniu]], a nord cô ciumi [[Alkantara]] e li rilevi dê munti [[Munti Nèbbrudi|Nèbbrudi]] e Piluritani, a ovest cu' lo ciumi [[Simetu]] e a sud ancora cô Simetu e cu' la Chiana di Catania.<br> È lu vurcanu cchiù granni di l'[[Europa]] e la muntagna cchiù àuta d'Italia ô sud di l'[[Alpi]]: havi un'n basamentu di 1600 Kmq e havi 'n'autizza suggetta a canciamenti cuntìnui (oggipi' ora è di 3.320 m s.l.m..); lu so' pirìmitrupirimitru è di 150 Km e havi na stinzioni'stenzioni di quarchiquasi 60 Km 'nta lo versu N-S e di quarchiquasi 40 Km 'nta lu versu E-O.
 
 
==GioluggìaGiolugìa==
L'Etna s'attrova misa 'n currispunnenza di lu scontru tra dui placchi cuntinintali: chidda Euru-Asiàtica a nordSettentrioni e chidda Africana a sudMeridioni.
Stu finòminu dû vurcanisimu di tipu bàsicu ca desi urìgginiurìgini e alimenta cuntinuamenti la furmazzionifurmazioni di l'Etna, è lijatu aalla l'asistenzaprisenza di 'nu granni fasciu di fagghifagghie distinzivi, canusciutu comu "Scarpata IbbleuIbleu-Maltisi", ca' attraversa la crusta di la [[Sicilia]] urientali e fà acchianari lu magmaliu da lu mantellu tirrestri.
== MurfuluggìaMurfulugìa ==
[[Image:Cart-Giarre.jpg|right|280px]]
Lu sò tirritoriu si poti spàrtiri nta tri fasci, a secunnu di l’autizza. La prima veni nnicata comu '''''"fascia pidemuntanaperimuntana"''''', ditta macari ''"di li surgivi"'' pi la prisenza di tantìssimi eassai ricchi surgenti ca sfùcianu macari sottasutta lu liveddulivellu di lu mari.
Sta fascia si stennni'stinnicchia finu a na quota'n'autizza di 600 metri.<br>
La secunna fascia, dittaappellata '''''"zona buschivavuschiva"''''', si parti di 600 metri e arriva sinu a 2000 metri di quota.<br>
L'ùrtima fascia, la '''''"riggiuni disèrtica"''''', agghica sinu a li quoti summitali (3300 m).
Lu vulcanu, eppi na cumpressa evoluzzioni travagghiata ca è tistimuniata di la sò murfuluggìamurfulugìa particulari.
Pi' esempiu, lu 'dificiu etneu havi na pinnenza media di 7°-8° gradi 'nfina a li quoti di quarchiquasi 1700-1800 metri e di ccà 'nfinu a la summitati agghiunci macari ili 28°-30° gradi.
Chistu veni ntrippitatu comu lu risurtatu di 'na prima fasi di l'attività vulcànica (di 700.000 anni arreriarrera 'nfinu a quarchi 200.000-100.000 anni arreriarrera) privalintimentiprivalentimenti ''“effusiva”'',a tipu dicomu li vulcani Hawaiani, 'ntô mentri ca si furmò 'nu 'dificiu vurcànicuvulcànicu (Etna primurdiali) cu' 'na murfuluggìamurfulugìa rilativamenti duci.
Doppu, supra a stuchistu primu 'dificiu, si svilupparu, suvrappunènnusi, àutri vurcanivulcani cu' fasi di attività cchiùchiù esprusivaesplusiva (cu' l'artirnàrisi di effusioni làvichi e prudottiprodùtti piroclàstici comu li cìnniri, lapilli ecc. tìpicu di lu "stratu vulcanu") dannu a lu massicciu etneu 'na forma cchiùchiù di pinnenza.
N'àutru particulari murfulòggicumurfulògicu è datu di la granni diprissiuni canusciuta comu ''Valli dô Bove'', tiatru di tanti eruzzionieruzioni; comu a chidda dô 1991-93 ca mudificau la murfuluggìamurfulugìa di la parti miridiunalimeridiunali.
La prima di li tri fasci di lu vurcanuvulcanu, la ''"zona pidemuntanaperimuntana"'', spiciarmenti chidda di lu virsanti urientali, è 'ntirutta a tratti di scarpati virticali, canusciuti comu ''Timpa'', ca scìnninuscìnnunu 'mpruvvisamenti versu lu mari, cu' lunghizzalunghizzi macari di chilòmitrichilòmetri, criannu scuggheriscugghieri a piccu supra lu mari. 'Sti "Timpi", di sòlitu urientati ammeri la direzzionidirezioni NNW-SSE e ca si stènninustènnunu macari 'nta li funnali marini arantuarandu a la costa, sunnusunu furmati dida 'nu sistema di fagghifagghie causati pi' 'na parti di lu “stress” di caràttiri riggiunalirigiunali e, pi' n'àutra parti, di li scivulamenti di lu 'dificiu vurcànicuvulcànicu ca pisa supra la scarpata ca scinnicala versu li funnali di lu Joniu.
 
Lu paisaggiu di l'Etna è chinu di cintinara di munti isulati e cu' li formi cchiùchiù o menu rigulari di coni truncati ntâ'nta la summità, àuti macari cchiùchiù 'ssai di 200 metri. StiChisti munti si furmaru duranti 'pisodi eruttivi.
La murfuluggìamurfulugìa di li cimi, cancia cuntinuamenti pi' la causanza di la cuntìnua attività parussìstica di li crateri summitali ca sunu a cuntattu direttu cu la càmmira magmàtica menu prufunna.
 
Lu crateri summitali ca si ginirò 'nta n’èbbica pricidenti di l’àutri crateri è la ''''"Vuràggini Cintrali"''''. La forma ca havi ora stuchistu crateri la pigghiò cu' l''''eruzzionieruzioni di lu 1956-64''' quannu grazzi a na 'ntenza attività esprusivaesplusiva, ca pruducìu accùmuli di matirialimateriali vurcànicuvulcànicu, '''havi accrisciutu l'autizza di 65 metri. '''
===Li grutti===
Tra li biddizzi di sta muntagna, s'hà parrari dê tanti [[Grutta|grutti]] vurcànichi ca si furmaru ntô mentri di l'eruzzioni ca s'èppiru nta migghiara d'anni. Nta li splurazzioni foru attruvati assai tracci di friquintazzioni protustòrichi ca risàlunu ammeri ô XII/IX sèculu a.C. e, 'n modu particulari, lijati ô pirìudu chiamatu "[[Castellucciu|Castelluccianu]]".<br>