|
Na '''nciclupidìa''' (o '''enciclopedìa''') è nu cumpenniu scrittu ca cogghi pi quantu pussìbbuli tutti li [[canuscenza|canuscenzi]] e lu sapiri umanu.
Lu tèrmini diriva dû [[lingua latina|latinu]] [[mediuevu|mediuevali]], e significavoli grossumodudiri cchiù o menu ''"cursu di studi ginirali"'' (dû [[lingua greca|grecu]] εγκυκλιος ="tuttu-ntornu" + παιδεια = "[[aducazzioni]]", obberu ''enkyklios paidéia'', ca pò èssiri ntinnutu videmma comu ''[[struzzioni]] circulari'', zoè cumpreta, ‘nn gradu di cumprènniri tutti li disciprini).
L’enciclopedìi ponnu èssiri giniralisti, e cuntèniri artìculi supra quarsiasi arcumentu, oppuru spicialìstichi e spicializzàrisi ntônntô n particulari campu dâ [[canuscenza]] (p’asempiu. N’enciclopedìa di [[midicina]] o di [[filosufìa]]).
== Difinizzioni ginirali ==
L’elimenti cardinali ca difinìscinu li caràttiri di n’enciclopedìa sunnu quattru: la spicificitati e la sitturialitati di l’arcumenti trattati, la sô ntirtistualizzazzioni, lu mètudu d’urganizzazzioni e li criteri di ridazzioni di l’artìculi.
L’enciclopedìi si ponnu distinguìrisidistìnguiri ‘nn ginirali, cuntinenti artìculi di diffirenti e nun nummirèvuli campi di ntiressi/ntiressu (l’[[Enciclopedìa Britànnica]] e l’[[Enciclopedìa Brockhaus]] sunnu l’asempî cchiù noti), o ponnu èssiri spicializzati ‘nnta n’ùnicu campu di ntiressi/ntiressu, accussì comu n’enciclopedìa mèdica, scintìfica o filusòfica. Cci sunnu videmma enciclopedìi ca cummìgghianu na granni varitati d’arcumenti e aspetti di na data culturacurtura cu na pruspittiva uggittiva dû gruppu ètnicu, comu l’[[Enciclopedìa Suviètica]] o l’[[Enciclopedìa Abbràica]].
LaLi travagghi enciclupèdici hannu lu scopu di trasmèttiri la canuscenza cchiù significativa ammunziddata ‘nn rilazzioni ô suggettu ‘nn custioni. Tali òpiri forufuru chianificati e forufuru tintati ntô cursu di maiuri parti dâ storia umana, ma lu tèrmini ''enciclopedìa'' fu usatu la prima vota pi fàciri rifirimentu a tali travagghi ntô [[XVI sèculu]]. Li primi enciclopedìi ginirali c’arrinisceru a èssiri sia auturèvuli sia enciclopèdichi ntâ trattazzioni appareru ntô [[XVIII sèculu]], ispirati di l'[[illuminismu]]. [[Denis Diderot]] fu lu piuneri n [[Francia]]. Ogni travagghiu enciclupèdicu è, chiaramenti, na virsioni sintitizzata di tutta la canuscenza, e li travagghi vàrianu pi vastitati dû matiriali e pi l’apprufunnimentu dâ trattazzioni. Lu pùbblicu di distinazzioni pò nfruinzari lu scopu; n'enciclopedìa pinzata pipî bamminipicciriddi va a èssiri cchiù arriduciuta/arridutta d’una pi l’adulti.
* La dispusizzioni sistimàtica dû matiriali è essinziali pi fàciri l'enciclopedìa nu fruìbbuli strumentu di cunzultazzioni. Sturicamenti, si distingueru dui mètudi d’allèstiri l’encliclopedìi cartacei: lu mètudu [[òrdini alfabbèticu|alfabbèticu]], ca cunzisti ‘nn artìculi e vuci distinti, urganizzati ‘nn basi a l'òrdini alfabbèticu, o la dispusizzioni ‘nn catigurìi urdinati [[girarchìa|girarchicamenti]]. Lu primu mètudu è chiddu tutt'òi maiurmenti utilizzatu, puru siddu la fluiditati dî ''[mass media|media]'' alittrònici cunzenti dî pussibbilitati di ricerca, rimmiu e ndicizzazzioni prima nun mmagginàbbili. L'epìgrafi d’ [[Quintu Urazziu Flaccu|Urazziu]] supra la prima didâ cupirtina di l’''Encyclopédie'' dû XVIII sèculu trasmetti afficacimenti la mpurtanza dâ struttura di n'enciclopedìa: "Chi grazzia ponnu agghiùnciri a l’arcumenti banali lu putiri di l'òrdini e dû culligamentu."
* L'attuali multimidialitatimurtimidialitati asircitau na criscenti nfruenza ntâ riccolta, virifica, sìntisi e prisintazzioni d’ogni gèniri di nfurmazzioni. Pruggetti comu [[Wikipedia]] sunnu asempî di novi formi d’enciclopedìa, ca fannu lu ripirimentu di nfurmazzioni cchiù sèmprici e mmidiatummidiati.
L'enciclopedìa, pi comu la canuscemu òi, si sviluppau dû [[dizziunariu]] ntô cursu dû XVIII sèculu. Nu dizziunariu si cuncentra ‘nn primu locu supra li palori e supra li sôsò difinizzioni, e sulitamentidi solitu furnisci picca nfurmazzioni rilativi a lu cuntestu dû vucàbbulu di cui tratta. Nunustanti nn’offra na difinizzioni, spissu accabba cû nun fòrniri ô litturi n'adiquata [[cumprinzioni]] dû significatu e dû senzu dûndi nu tèrmini, e di comu lu tèrmini ntrasi ‘nn cuntattu cu àutri sitturi dû sapiri.
Pi suddisfari tali esiggenza, l'enciclopedìa cerca d’affruntari ogni arcumentu ‘nn prufunnitati, accussì di trasmèttiri li canuscenzi cchiù rilivanti ca s’ammunziddaru ntô cursu dû tempu supra tali chistioni. L’enciclopedìi ô spissu cuntennucuntènunu macari nummarusi carti giogràfichi e illustrazzionillustrazzioni, oltrin cajunta bibliografìi e statìstichi.
Arcuni travagghi ca cuntennucuntènunu ntô tìtulu la palora "dizziunariu" risùrtanu ntê fatti èssiri cchiù sìmuli a n'enciclopedìa, spicialmenti chiddi ca cuncèrninuarriguàrdanu àmmiti sitturiali.
[[Catigurìa:Nciclupidìi]]
| 