"Fascismu" : Diffirenzi ntrê virsioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Addbot (discussioni | cuntribbuti)
n Bot: Migrating 102 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q6223 (translate me)
SurdusVII (discussioni | cuntribbuti)
Riga 12:
 
== Storia dû Fascismu ==
===xxx===
 
'N Italia lu fascismu attruvau li sô pricursura, nta l'anni pricidenti â prima guerra munniali, ntô muvimentu artìsticu dû [[futurismu]] (lu cui ispiraturi, [[Filippu Tommasi Marinetti]], aderìu succissivamenti ô muvimentu di Mussulini), ntô dicadintismu e nta l’arditismu di [[Gabrieli D'Annunziu]] e nni àutri nummarusi pinzatura e azziunisti pulìtici [[nazziunalismu|nazziunalisti]] ca si ritrovaru ntâ [[rivista]] ''Il Regno'' ([[Giuseppi Prizzulini]], [[Luiggi Fidirzuna]], [[Juanni Papini]]), tanti dî quali militaru 'n sìquitu nta li fila fascisti.
 
Riga 21:
Nni sta situazzioni fluida, Mussulini cugghìu l’accasioni e, abbannunannu rapidamenti lu prugramma sucialista e ripubblicanu, si punìu ô sirvizzu dâ causa antisucialista; li milizzî fascisti, appujati di li ceti pussidenti e di na parti di l’apparatu statali ca vidìa 'n iddu lu ristauraturi di l’òrdini, lanciaru na viulenta affensiva contra li [[sinnacatu|sinnacati]] e li partiti d'ispirazzioni sucialista (ma videmma cattòlici), spicialmenti ntô nord d’Italia ([[Emilia Rumagna]], [[Tuscana]] 'n particulari modu), causannu nummarusi vìttimi ntâ sustanziali ndiffirenza dî forzi di l’òrdini. Li viulenzi foru ntâ granni parti di li casi pruvucati dî [[squadrismu|squadristi]] fascisti, ca di forma sempri cchiù chiara foru appujati di [[Dinu Granni]], l’ùnicu riali cumpitituri di Mussulini pâ ''leadership'' ô nternu dû partitu, ca ntô cungressu di Roma dû 1921 si fici di parti e detti via lìbbira a lu futuru Duci.
 
=== Lu Vintenniu ===
La viulenza criscìu cunziddirivurmenti nta l'anni 1920-22 finu â [[Marcia supra Roma]] ([[28 di uttùviru]] dû [[1922]]). Di frunti a l’avanzata di milizzî fascisti mal armati e guidati supra Roma, lu Reghi [[Vittoriu Emanueli III di Savoia]], prifirennu evitari ogni spargimentu di sangu, dicidìu d'affidari lu ncàrricu di [[Prisidenti dû Cunzigghiu]] a Mussulini, ca nni ddu mumentu avìa 'n [[Parramentu]] nun chiù di 22 diputati. Vittoriu Emanueli mantinni sempri lu cuntrollu di l’esèrcitu: siddu avissi vulutu, avissi pututu senza prubblemi cacciari di Roma Mussulini e li forzi fascisti, nfiriuri 'n tuttu â varniggioni di stanza ntâ capitali; quinni nun si pò parrari, a riguri di tèrmini, di [[corpu di statu]] 'n quantu Mussulini uttinni lu cuvernu ligarmenti, cu nu ncàrricu (quant'e gghiè uggettu di tanti e prufunni crìtichi) di lu suvranu.
 
Line 27 ⟶ 28:
Ntô giugnettu dû 1923 vinni appruvata na nova [[liggi elitturali]] majuritaria, c'assignava dui terzi di li seggi â cualizzioni c'avissi uttinutu armenu lu 25% dî suffraggi, rèula puntuarmenti applicata nta l'elizzioni dû [[6 d'aprili]] [[1924]], ntê quali lu “listuni fascista” uttinni nu straurdinariu successu, aggivulatu macari di li brogghi, dî viulenzi e dî ntimidazzioni contra l'uppusitura.
 
===L'assassiniu dâ dimùcrazzia===
L’assassiniu dû diputatu sucialista [[Jacumu Mattiotti]], c'avìa spiatu l’annullamentu di l'elizzioni pi l'irriularitati cummisi, pruvucau na mumintania crisi dû cuvernu Mussulini. La dèbbuli risposta di l'uppusizzioni (sicissioni di l’Aventinu), ncapaci di trasfurmari lu sô gestu nni n’azzioni antifascista di massa, nun fu sufficienti a alluntanari li classi diriggenti e la Munarchìa di Mussulini ca, lu [[3 di jinnaru]] [[1925]], rumpìu li nduggi e, cûn notu discursu ntô quali assumìa supra d'iddu la ntera rispunsabbilitati dû delittu Mattiotti e di l'àutri viulenzi squadristi, di fattu pruclamau la [[dittatura]], supprimennu ogni risidua libbirtati e cumplitannu l’idintificazzioni assuluta dû [[Partitu Nazziunali Fascista]] cû Statu.
 
Line 33 ⟶ 35:
Tali situazzioni vinni favuruta di lu riabbicinamentu câ [[Cresia Cattòlica]], ca culminau ntô [[Cuncurdatu]] di l’[[11 di frivaru]] [[1929]], cu cui si nchiudìa l’annusa chistioni di li rapporti tra Statu e Cresia graputa nta lu 1870 dâ [[breccia di Porta Pia]] e ca ristituìa ô cattulicèsimu lu rolu di [[riliggiuni di Statu]].
 
===Pulìtica èstira===
'N [[pulìtica èstira]] Mussulini, doppu lu ncidenti di [[Corfù]] dû 1923, pûn longu piriudu nun si discustau di l’ubbiettivu dû mantinimentu dû ''status quo'' 'n [[Europa]] cu na pulìtica prudenti e scevra d'abbinturi militari, nunustanti la ritòrica nazziunalista. L’Italia mantinni òttimi rilazzioni cu [[Francia]] e [[Nghilterra]], cullabburau a lu ritornu dâ [[Girmania]] ntô sistema dî putenzi europei puru nta li lìmmiti dû [[Trattatu di Versailles]], tintannu autresì d'estènniri la sô nfruenza versu li Paisi sorti dû sfacelu dû [[Mperu austru-ungàricu]] ([[Austria]] e [[Ungaria]]) e ntê [[Barcani]] ([[Arbania]], [[Grecia]]) 'n funzioni anti-[[juguslavia|juguslava]]. L’Italia fu noltri unu di li primi paisi europei a stabbiliri ntô 1929 rilazzioni dipromàtichi cu l’[[Unioni Suviètica]]. Ntô [[1934]] Mussulini s'eriggìu a difinsuri di la ndipinnenza di l’[[Austria]] contra li miri annissiunìstichi dâ Girmania hitleriana, sibbeni l’abbicinamentu talianu cû Paisi cunfinanti, ca lui Duci purtau sinu â pirsunali amistati cû cancilleri Dolfuss (ammazzatu appuntu di li tudischi), nun avissi 'n funnu ubbiettivi tantu diffirenti.
 
Line 41 ⟶ 44:
Nunustanti li clàusuli dû Pattu d’Azzaru (assistenza autumàtica 'n casu di verra), ntô sittèmmiru dû [[1939]] Mussulini si dichiarau nun billiggiranti, ma ntô giugnu dû [[1940]], contra la vuluntati di granni parti dî girarchii fascisti, trasìu 'n verra contra Francia e Nghilterra, fidannu ntâ ràpida vittoria tudisca. L’impriparazzioni di l’esèrcitu e l’incapacitati dî sô cumannanti cunduceru a tirrìbbuli scunfitti supra tutti li frunti (Grecia 1940) e â ràpida pèrdita dî [[culunî di l’Àfrica Urientali]] ([[1941]]) e dâ [[Libbia]] ([[1943]]), criannu nu ndibbulimentu dî difisi ca grapìu li porti â mmasioni dâ [[Sicilia]].
 
===Fini dû Fascismu===
Lu [[25 di giugnettu]] [[1943]] na manovra ordita di parti d'arcuni mpurtanti girarchi (Granni, [[Juseppi Vuttara|Vuttara]] e Cianu) cu l’appoju dû Reghi, si traducìu nn'un famusu Òrdini dû jornu prisintatu a lu [[Granni Cunzigghiu dû Fascismu]] cû quali si spiava a lu Reghi di riprènniri lu putiri, e purtau a l’arrestu di Mussulini e â sdirrubbata a l’antrasatta dû fascismu, ca si dissulvìu ntra lu giùbbilu dâ pupulazzioni; ma la caduta di Mussulini nun priludìa â cunchiusioni dâ verra, ca si prutrassi p'arcuni simani ntâ criscenti ammiguitati dû novu cuvernu [[Petru Badogghiu|Badogghiu]]. Cu l’[[8 di sittèmmiru]] nizziau l’ùrtima fasi di lu fascismu, ca riturnau ê sô urìggini ripubblicani e sucialistiggianti cu la funnazzioni dâ [[Ripùbblica Suciali Taliana]] (RSI, ditta videmma [[Ripùbblica di Salò]] dâ lucalitati 'n cui appi sedi), cu a capu nu sfiduciatu e oramai spentu Mussulini. La RSI, ùrtimu cuvernu fascista 'n Italia ca cuvirnau supra li tirritori sittintriunali nun ancora accupati dê forzi alleati, vitti macari la participazzioni d'arcuni effettivi di l’esèrcitu, oramai sbannatu, e àutri elimenti nun appartinenti a lu fascismu. L’adisioni â RSI, suprattuttu nta l’òttica di st'ùrtimi, fu un tintativu di riscattari quarchicosa di l’anuri talianu pirdutu l’8 di sittèmmiru cu lu mpruvvisu canciu d'allianza a favuri di l'Alliati, fattu ritinutu vriugnusu videmma pî mudalitati cu cui abbinni e pû cumpurtamentu, ritinutu nun qualificàbbili, tinutu dû marasciallu Badogghiu, dû Reghi Vittoriu Emanueli III e dû statu majuri di l’esèrcitu talianu. Comu la [[Ripùbblica di Vichy]] 'n Francia, macari chidda di Salò fu sustanziarmenti nu statu satèlliti dâ Girmania Nazzista, sippuru cu nu mìnimu d'autunumìa duvutu suprattuttu â stima ch'Hitler ancora avìa pi Mussulini, e li forzi ripubblichini foru suprattuttu mpignati ntô cuntrollu dû tirritoriu e ntâ riprissioni dî muvimenti partiggiani.
 
Lu [[25 d'aprili]] [[1945]] la [[libbirazzioni]] dû nord Italia e la fucilazzioni di Mussulini signaru la fini dâ verra e dû fascismu 'n Italia, c'armenu pi nustalgìa supravvivìu, nunustanti lu divetu dâ [[Custituzzioni dâ Ripùbblica Taliana|Custituzzioni Ripubblicana]], ntê '''partitini munàrchici''' e suprattuttu ntô [[Muvimentu Suciali Talianu]] d' [[Arturu Michulini]]: tanti ex-ministri fascisti e nutàbbili dû partitu si riciclaru appoi ntâ niunata [[DimocrazzìaDimucrazzìa Cristiana]], ca vincìu l'elizzioni dû [[1948]] cu na majuranza schiaccianti e cuvirnau l’Italia dû doppuverra pi dicenni. L’MSI arridducìu ntô [[1994]] li liami cû muvimentu mussulinianu e si trasfurmau 'n [[Allianza Nazziunali]].
 
== Lu fascismu ntô munnu ==