|
'''Sifarditi''' è lu nomu datudunatu a l'[[ebbrei]] d'urìggini spagnola (di l'[[Lingua ebbràica|ebbràicu]] ''Sefarad'', [[Spagna]]) ca doppu la sò spulsioni dâ pinìsula ibbèrica ([[1492]]), si dispirseru 'n [[Italia]], [[Ulanna]], [[Turchìa]], [[Àfrica]] sittintriunali e ntê Paisi [[barcani|barcànici]].
Li Sifarditi (di l’ebbreu ספרדים 'españoles') sunnu li discinnenti di l' [[ebbrei]] ca camparu ntâ Pinìsula Ibbèrica nzinu a lu 1492. “Sefarad” è lu nomu ca l'ebbrei dàvanudunavanu â Spagna. Li Sifarditi camparu pacificamenti chî [[Islam|mussurmani]] e [[cristiani]] duranti li sèculi e la sô cultura pruspiraupruspirò ntâ pinìsula comu 'nnti nudda àutra partibanna. Duranti lu [[Mediu Evu]], l'ebbrei spagnoli èranu cunziddirati comu li leaderlider dâ fidi e dâ cultura judàica dû tempu, na leadership riliggiusa, e suprattuttu culturali, ca si prulungauprulungò pi vari sèculi nzinu â sô spulsioni.
Spulsi ntô [[1492]] dî Reghi Cattòlici ([[Sabbella I di Castigghia]] e [[Firnannu II d'Arauna]]), l'ebbrei spagnoli si stabbileru nta l'[[Àfrica Sittintriunali]] e, suprattuttu, nta l’anticu Mpiru Uttumanu, Francia miridiunali, Italia, la Mèrica dû Nord spagnola (sud-ests di l'attuali Stati Uniti e Mèssicu) di tannu, la Mèrica dû Sud, Ulanna (d'unnidunni tantiassai famigghi emigraru versu li culonî di Curaçao, Suriname e [[Aruba]]), [[Ngraterra]], [[Girmania]], [[Danimarca]], [[Austria]] e Ungaria, unni si stabbileru 'n cumunitati e cunzirvarusarvaru lu propiu patrimoniu culturali.
Duranti li sèculi cunzirvarusarvaru na varitati dû castigghianu chiamatu [[ladinu]] o judeu spagnolu, ca si sviluppausviluppò 'n modumanera isulatuisulata rispettu ô spagnolu dâ [[Spagna]] e dâ [[Mèrica]].
Ntâ lingua israiliana cuntimpurània, la palora "sefardí" ndicaìnnica videmma li cumunitati ebbràichi ca migraru dî paisi dû [[Mediu Urienti]], 'n particulari [[Yemen]], [[Iraq]] e [[Iran]], macari siddu nun hannu na cunnissioni ancistrali cu l'ebbrei dâ Spagna e dû [[Portugallu]]. L'ebbrei di sti cumunitati mediu-urintali sunnu a li voti chiamati "judíos orientales" comu aquivalenti a l’ebbràicu "Misrájim". Pricidintimenti èranu diciuti "judíos árabes", ma li ncumminenti di sta sprissioni la fìciru càdiri 'n disusu.
Lu tèrmini "Nusakh Sepharad" nun si rifirisci â liturcia ca si ricita trantra li Sifarditi di solitu, ma a na liturcia europea altirnativa ch'ca è utilizzata di tanti [[jasidistas]]. Tradizziunarmenti, li sifarditi utilìzzanu la [[Nusak Eidot Hamizrach]] pi prijari (liturcia dî cuncricazzioni di l’Europa di l'est) videmma idda canusciuta cû nomu, pi maiuri cunfusioni, "[[Nusakh Sefardi]]".
[[Catigurìa:Ebbraismu]]
|
