"Sicilia (èbbica greca)" : Diffirenzi ntrê virsioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Nuddu riassuntu dû canciamentu
Nuddu riassuntu dû canciamentu
Riga 2:
 
[[Image:Culunizzazzioni Greca.PNG|thumb|400px|In russu, la culunizzazzioni greca dâ Sicilia tra l'VIII e lu VI sèculu a.C.]]
==Li primi nutizzi storichi==
Secunnu [[Tucìdidi]], li [[Calcidisi]], cu a capu [[Teocli]], fôru li primi greci ca vìnniru ‘n [[Sicilia]] e frabbricaru la prima culonia greca chiamata [[Naxos]], versu lu 735 a.C. Picca tempu doppu vìnniru li [[Corinzi]] e frabbricaru [[Sarausa]] vicinu li terri margigni di [[Siraca]]. Un pòpulu vinutu di [[Creta]] frabbricau [[Gela]] e doppu, versu lu 580 a.C, [[Girgenti]], chi lu pueta [[Pindaru]] chiamau '''“la cchiù bedda cità di li murtali”'''. [[Zancle]] canciau nomu e addivintau [[Missina]] nta lu 491 a.C., picchì fu accupata di un pòpulu scappatu di priggiunìa chi avìa origginatu a [[Messena]] nta la Grecia.
 
==La prima unnata==
Li [[Sìculi]] c’abbitàvanu la zona orientali di la Sicilia, si ribbillaru a st’accupazzioni di genti strania, ma fôru supraffatti di li greci c’avianu cchiù armi e cchiù canuscenza di l’arti di la guerra. La Sicilia avìa vistu cchiù di na migrazzioni, ma nudda nzinu a ora avìa statu ostili a l’abbitanti. Li [[Finici]] avianu vinutu senza ncuitari a nuddu, sulu mittennu cocchi basi cummirciali pi travagghiari cu li nazzioni di lu [[Mari Meditirraniu]] e puru cu l’abbitanti di l’ìsula. Ma mentri li Finici avianu fini cummirciali senza pinzari a culunizzazzioni, li [[Greci]], mmeci vìnniru cu àutri pinzati. Iddi fìciru na mmigrazzioni nta la Sicilia, traseru, assicutaru l’abbitanti liggìttimi di la zona orientali e s’impusissaru di la terra cu l’idìa di curtivalla e fàrisi na casa e na patria. Iddi èranu cchiù ntirissati a l’ìsula pi lu benèssiri pirsunali e la libbirtà pulìtica e ecunòmica. Li Greci èranu na genti pòvira e vinianu pi fàrisi na vita megghiu ca nun si putianu fari ntê so nazzioni a causa di la curruzzioni pulìtica, li tassi esaggirati e la tirannìa di li cuvirnanti, chi ntaccàvanu assai nta la libbirtà di li pòpuli.
Prestu si fìciru [[cità-statu]] putenti, e accuminzaru a luttari l’una contru l’àutra pi suttamèttirisi l’una cu l’àutra e addivintari ognuna cchiù putenti di l'àutra. A causa di chistu nascìu la ligislazzioni p’addifènniri li pòviri contra li putenti, e li provi li truvamu prima nta li rivuluzzioni civili e poi nta li liggi di [[Caronda]], chi misi liggi contra li disirtura e li tistimoni fàusi e si ntirissau assai di lu benèssiri di li picciriddi, spiciarmenti di l’òrfani. Iddu fu lu primu nta la storia ca ubblicau lu statu a pagari la scola pi li picciriddi pòviri.
 
==La coabbitazzioni chê sìculi==
Assai capi di statu greci, ca ora âmu a chiamari “sicilioti” (accussì fôru chiamati li greci di Sicilia doppu ca s’affirmaru nta l’ìsula), fôru tiranni tinti contra lu pòpulu, ma nun fôru tutti. Sparti a chiddi ca luttaru pi la [[dimocrazzìa]], cci fôru chiddi ca luttaru pi tèniri la nnipinnenza di l’ìsula. [[Giluni|Giluni di Siracusa]] e [[Teroni di Agrigentu]] sarvaru la civilizzazzioni occidintali contra li cartagginisi nta lu [[480 a.C.]] a [[Imera]], e nta lu trattatu di paci cci mpuneru di nun sacrificari cchiù li primi nati màsculi a li dei, quannu arrivàvanu a deci anni, mentri [[Geroni]], puru di Siracusa firmò l’espanzioni di l’etruschi a [[Cuma]].
Cu tuttu chistu li greci trattaru malamenti l’abbitanti di la Sicilia, ‘n particulari li Sìculi ca cu lu capu [[Ducezziu]] si ribbillaru a li greci e li luttaru cu successu finu a lu 446 a.C. Poi li Greci vinceru e a Duceziu lu mannaru ‘n esiliu a [[Corintu]].
 
==La guerra dû Peloponnesu==
Duranti la [[Guerra di lu Peloponnesu]], [[Ateni]] attaccau la Sicilia ma si pigghiau na bona scunfitta e la sò flotta vinni tutta pigghiata di li greci sicilioti nta lu 415 a.C. e [[Nicia]], lu sò ammiragghiu, s’ammazzau nta la priggiuni.
 
==Splinnuri dâ Sicilia greca==
Tra li greci sicilioti ci fôru òmini di valuri e di granni ncegnu. [[Archimedi]] di Siracusa lassau signali ca nun si ponnu cancillari mancu cu lu tempu. Li sò princìpî di [[fìsica]] sunnu usati ancora oi. Lu filòsufu e matimàticu [[Empedocli|Empedocli di Agrigentu]], ca si dici ca la sò curiusità pi lu sapiri lu fici cadiri dintra l’[[Etna]] unni iddu avìa jutu pi vidiri chi succideva dintra la vucca di lu [[vurcanu]]. Lu pueta e filòsofu [[Archistratu]] ca fu l’auturi di lu primu trattatu di cucinari, '''“Lu bonu gustu”''' . [[Pindaru]] e tanti àutri chi nasceru tutti ntâ Sicilia e [[Stesicoru]] ca fu unu di li cchiù bravi pueti Sicilioti e fu pigghiatu a mudellu puru di lu pueta latinu [[Virgiliu]], e [[Timeu|Timeu di Taurmina]] unu di li stòrici cchiù granni di la Sicilia e tanti, tanti àutri.