Talianismu

Lu talianismu è na tiurìa nazziunalista prumulgata duranti lu pirìudu di l'unificazzioni taliana (1848-1919) e appoi ancuraggiata sutta lu fascismu (1922-1945). Ssa tiurìa susteni l'idìa unni si dici ca li taliani hannu sempri asistutu comu n'ùnicu pòpulu nzinu di li tempa dî Rumani, malgradu la spartizzioni c'havi asistutu dâ fini di lu mperu Rumanu (àutu mediu evu) nzinu ô diciannuvèsimu sèculu. La tiurìa sustinni puru ca la Cresia Cattòlica Rumana havi a èssiri l'ùnica Cresia taliana, e l'usu dâ sula lingua taliana standard, nzinu a l'assuluta scumparsa di tutti l'àutri lingui tàlici comu lu sicilianu. Lu talianismu addivintau menu pupulari cu l'avventu ntô 1970 dû riggiunalismu (e appoi dû fidiralismu).

Lu talianismu, accugghiatu a lu priggiudizziu eurocentrista e nòrdicu, cunziddira ca la civiltà taliana nascìu ntâ li cità e la cultura dû nord Italia (Firenzi, Vinezzia, Pisa, Gènua, Bulogna, Mantuva, ecc.) e pigghia lu nord d'Italia comu mudellu culturali, nigannu tutti l'apporti dû sud â civiltà taliana. Ntô particulari nigannu tuttu l'apportu dâ civiltà àrabbu-siciliana a l'Italia (apportu ca fu a l'orìggini dû Rinascimentu) e chiddu dû Regnu dî Dui Sicilî (ammucciannu ca chissu era lu statu cchiù riccu, acculturatu e annustrializzatu d'Italia prima di l'annissioni ô Regnu d'Italia).

Chissu havi mpidutu la pubbricazzioni di libbra comu chiddu dû prufissuri spagnolu Miguel Asin Palacios ca ntô 1919 avìa rivilatu la nfruenza dû libbru àrabbu Mir'aj (lu Libbru dâ Scala di Maumettu) ntâ lu cuntu dâ Divina Cummedia di Dante. Lu libbru pubbricatu ntô 1919 havi statu traduttu pi talianu sulu ntô 1993.

Vìttimi di l'ostracismu culturali sunnu àutri siciliani comu Ibn Zafar as-Siqilli (auturi dû trattatu pulìticu Sulwan al-Mutà e pridicissuri di Machavelli) e Giawhar as-Siqilli (Giawhar lu sicilianu) lu cchiù granni eroi di l'islam sciita, ma puru film premi Oscar comu «The lion of the desert» cu Anthony Queen, ca nzinu a oi nun è mai statu traduttu pi talianu, ni trasmissu nnî cinema o nna li televisiuni taliani pirchì cunta la storia dî granni crìmini taliani 'n Libbia (1911-1943).

 tiurìa talianista àppiru a suttamittìrisi puru li siciliani comu Giuseppi Pitrè c'appi a scrìviri cu l'ortugrafìa taliana e nigari tutti li diffirenzi grammaticali cu lu talianu. Nzinu a oi lu talianismu nun pirmetti d'arricànusciri lu sicilianu comu lingua e nun pirmetti l'usu di n'alfabbetu autru di chiddu talianu.

Oi li talianisti s'arricùgghinu tanti voti sulu nta li cìrculi dâ destra riazziunaria (nèu-fascismu); lu muvimentu cunnanna l'usu di lingui diffirenti di lu talianu nzinu nna li terri unni tradizziunalmenti nun si parra talianu comu lu Südtirol (tudiscu), la Val d'Aôte (Francisi) e Triesti (Slovenu). Li liggi talianisti dû fascismu pruibberu puru lu studiu di lu ngrisi e dû francisi e rigularu cu sivirità lu cultu pùbbricu dî Prutistanti ed Abbrei.

Nta nu senzu cchiù vastu, nun pulìticu e umanista, lu talianismu s'arrifirisci a n'affinità pâ cultura di l'Italia e li taliani.