Via Riali di Persia

La Via Rialia di Persia era n'antica strata fatta custruiri dû re persianu Dariu I ntô sèculu V a.C.. Dariu fici custruiri tali strata p'accunsintiri cummunicazzioni currenni attraversu lu vastu mperu di Susa a Sardis. Li missaggeri putìanu viaggiari accussì 2.699 km ntra setti jorna. Lu stòricu grecu Erodotu scrissi: Nun cc'è nenti ntô munnu chi viaggi cchiù currennu di sti missaggeri persiani, Né la nivi né l'acqua, lu caudu o lu scuru dâ notti li mpidìscinu di purtari a tèrmini lu sò còmpitu câ màssima vilucitati. Sta laudi di Erodotu desi la spirazzioni ô muttu nun ufficiali dî curreri pustali.

Tragittu dâ Via Riali

Lu passaggiu dâ via fu ricustruitu ricentimenti grazzî ê scritti di Erodotu, ê ricerchi archiològgichi e a autru matiriali. Accuminzannu a l'uccidenti a Sardis (circa 60 migghia ô livanti di Izmir nnâ Turchìa d'oi), si stinneva versu l'antica capitali assira Nineveh (Mossul, Iraq d'oi). Poi si sbutua ô sud versu Babilonia (Baghdad, Iraq d'oi). Di Babilonia, si penza si spartìu 'n dui dirizzioni: una chi viaggiava ô nord ovest versu Ecbatana e longu la Via dâ sita; l'autru chi cuntinuava ô livanti versu Susa (nta l'Iran d'oi), e poi ô sud est versu Persepoli.

Storia dâ Via Riali

Vistu ca la strata nun segui lu pircursu cchiù curtu, e mancu lu cchiù fàcili tra li citati mpurtanti dû mperu persianu, l'archiologi crìdinu ca li parti cchiù uccidintali dâ strata fùssiru custruiti urigginarmenti dî re assiri, vistu ca la strata si tuffa ntô cori dû sò vecchiu mperu. Li sizzioni cchiù urientali dâ strata (nni l'attuali Iran sittintriuonali) cuìncidinu câ via di cummerciu funnamintali canusciuta comu la Via dâ sita.

Cumunqui Dariu II rinnìu la Via comu è canusciuta oi migghiurannu lu mantu stratali e mittennu ansiemi li parti ntr'un tuttu unificatu, principalmenti comu mètudu ràpidu di cumunicazzioni pî sò missaggeri (pirradaziš).

La custruzzioni dâ strata, migghiurata dî dui mpiratura, fu di tali qualità ca cuntinuàu a èssiri usata a l'èpuca di l'antichi rumani. A Diyarbakir, Turchìa cc'è ancora un punti di l'èbbica.