Wikipedia:Compendiu stilisticu parmisanu

Noti prima 'mi si cuntinua cancia

P'evitari d'italianizzàri troppu i vocabbuli e i locuzzioni èsti megghiu usàri vocabbouli e locuzzioni cchiù canusciùti. Es.: Ô postu î Anche megghiu usari Puru.

P'evitari omografî 'ntì preposizioni articulati èsti megghiu evitàri l'elisioni 'n arcuni casi. Es.: Cu + a = C'â crìa omofonia cu Ca pronomi relativu, quindi Cu + a = Cu a.


Omografî cancia

Si poti mentìri facirmenti na lista dî casi aundi 'nci sunnu omografii, quindi èsti megghiu tìniri sutt'occhia sta pàrti.


  • GRUPPU DÎ "a"
Funzioni Signu Significatu
Preposizioni sèmprici a a
Articulu determinativu 'a la
Preposizioni articulata â alla
  • GRUPPU DÎ "i"
Funzioni Signu Significatu
Articulu determinativu i i
Preposizioni sèmprici (di e da) î di o da
  • GRUPPU DÎ "o"
Funzioni Signu Significatu
Congiunzioni o o
Preposizioni Articulata ô al,allo
  • GRUPPU DÎ "u"
Funzioni Signu Significatu
Articulu determinativu û il



Grammatica cancia

'A grammatica parmisana èsti diversa î chidda italiana standard. Sta paggina servi comu riferimentu pe' scrivìri correttamenti articuli 'ntâ varianti î Parmi.

Morfoluggìa cancia

Articuli e sostantivi cancia

'A varianti parmisana havi 'ddu gìniri, maschili e femminili.

L'articuli 'n parmisanu sunnu -û- pô maschili singulari ch'inizia pe' cunsonanti, -'a- pô femminili singolari ch'inzia pe' consonanti, -lu- o -la- pô maschili e femminili singolari davanti a nomi ch'inizianu pe' vocali (sulu chi si menti l'elisioni e rimani sulu -l'- 'n tutti 'ddui casi), 'mbeci pô plurali 'nc'èsti l'unica forma i. L'articoli indeterminativi sunnu -nu- pô maschili e -na- pô femminili. No' 'nd'havi partitivi.

Se û nomu chi segui l'articolu comincia pe' vocali, chistu s'apostrofa:

  • l'occhiàli [gli occhiali];
  • l'omu [l'uomo];
  • 'n'àrburu [un albero];
Tipu Articulu
Articulu determinativu û,'a, i
Articulu indeterminativu nu, na
Articulu Det. Atono (davanti vucàli) l'
Articulu Ind. Atono (davanti vucàli) n' - NOTA: n' e 'n (in) sunnu 'ddu cosi diversi


Pronomi cancia

I pronomi dimostrativi sunnu:

  • chistu [questo];
  • chista [questa];
  • chiddhu, [quello];
  • chiddha [quella];
  • chisti [questi];
  • chiddhi [quelli, quelle].

Cchiù usati quandu si parra sunnu i formi 'bbreviati: 'stu, 'sta, 'sti, 'ddhu, 'ddha,'ddhi.


I pronomi personali sunnu:

pirsùna funzioni suggèttu funzioni cumplementu
forma tonica forma atona
1  singolari jèu mìa m'
2  singolari tu tìa t'
3  singolari maschili iddhu chiddhu s', 'nci
femminili iddha chiddha s'
1  plurali nùi nùi 'ndi
2  plurali vùi vùi v'
3  plurali iddhi chiddhi s', 'nci

Û pronomi î seconda pirsuna singolari tu si poti trovari 'ntâ lingua parrata c'û presentativu ni, quindi comu tuni. Û presentativu ni si poti trovari puru cu 'ddha (lì) quindi 'ddhani, cu 'cca (qui) quindi 'ccani.



Aggettivi cancia

L'aggettivi pussissivi sunnu:

persona maschili singolari femminili singolari plurali 'ndistintu
1a singolare mèu mèa mèi
2a singolare tòi tòi tòi
3a singolare sòi sòi sòi
1a plurale nostru nostra nostri
2a plurale vostru vostra vostri
3a plurale sòi sòi sòi

'Ntâ parrata parmisana l'aggettivu possissivu vaj sempri mentùtu dopu û nomu chi si rifirisci (es. 'a màchina méa). Spissu però, 'ntâ lingua parrata, s'usa megghiu na forma contratta î st'aggettivu, (es. 'a mè machina o i mè figghi). Chistu èsti puru pe' toi, chi 'ddiventa (es. to' figghia tò patri 'i tò cosi) e pe' soi chi 'ddiventa (es. sò mamma sò frati i sò amici).

Priposizzioni cancia

I preposizzioni sèmprici sunnu:

  • î (d' avanti a na vucali) ;
  • a;
  • î;
  • 'n, ‘ntô, 'ntâ, 'ntî, (in + priposizzioni 'rticulati)' ;
  • cu;
  • supra;
  • pe' ;
  • 'ntrà;

Ponnu fàri priposizzioni puru:

  • sutta;
  • ammènzu;

Î priposizzioni 'rticulati sunnu:

  û - lu 'a - la i - li
(d')- î dû- îll' dâ - îll' dî - îll'
a ô - all' â - all' ê - all'
(d')- î dô - îll' dâ - îll' dî - îll'
'ntà ‘ntô 'ntâ 'ntî
cu c'û - cu l' cu la ch'i - cu l'
supra supr'ô supr'â supra li
pè' pû - pô

Coniugazziònni virbàli cancia

'Nci sunnu sulu 'ddu coniugazzioni, chi sunnu: -ári ed -íri.

I verbi principali e i coniugazzioni 'nta l'indicativu prisenti sunnu:

  • Essìri (non come ausiliare): sugnu, , símu, síti, sù(nnu);
  • Avìri (puru comu Dovìri): haju, hái, hávi, avímu, avíti, hannu;
  • Stàri: stáju, stái, stávi, stámu, státi, stánnu;
  • Jìri: váju, vái, váj, jámu, jíti (o ghíti), vánnu;
  • Tenìri (‘ntò senso î possessu): tègnu, tèni, tèni, tinímu (o tenímu), tiníti (o teníti), tèninu;
  • Facìri: fazzu, fái, fáci, facímu, facíti, fàcinu;

S'usa puru mintìri 'a -a-, chi faci na doppia furma virbàli:

  • ballàri e abballàri;
  • roccàri e arroccàri;

Modu 'nfinitu cancia

Si l'infinitu sìgui nu verbu î desideriu o d'ordini, veni tradottu cu 'a congiunziòni pemmi o 'mi (o pemm'û e m'û o pemm'a e m'a) sigûta dô prisenti 'ndicativo dû verbu:

  • vògghiu (pèmmi) mi ti dìcu;
  • dìnci (pèmmi) mi véni;

Modu 'ndicativu cancia

Le desinenze per formare l' indicativo presente sono le seguenti:

  • prima coniugazzioni: -u, -i, -a, -ámu, -áti, -anu;
  • sicùnda coniugazzioni: -u, -i, -i, -ímu, -íti, -inu.

'Ntî verbi monusillabbici cumparisci 'a desinenza -ju (o iu) pî primi pirsuni:

  • vaju;
  • 'mbîu;
  • stàiu;

'Ntâ l' imperfetto trovamu sti desinenzi:

  • prima coniugazzioni: -áva, -ávi, -áva, -àvamu, -à(u)vu, -àvanu;
  • sicùnda coniugazzioni: -íva, -ívi, -íva, -ívamu, -í(u)vu, -ívanu.

‘ntô perfetto i desinenzi sunnu:

  • prima coniugazzioni: -ài, -àsti, -àu, -àmmu, -àstu, -àtteru;
  • sicùnda coniugazzioni: -ía, -ìsti, -íu, -ìmmu, -ìstu, -ìtteru.


Modo congiuntivo cancia

Û congiuntivu prisenti havi tutta na sò forma particulari, s'usa mi sigûta dô prisenti 'ndicativu:

  • Dinci mi vèninu cu nnùi! [digli che vengano con noi!].

Ô contrariu, û congiuntivu 'mperfettu havi desinenzi proprî:

  • prima coniugazzioni: -àssi, -àssi, -àssi, -àssimu, -àssu, -àssiru;
  • sicùnda coniugazzioni: -ìssi, -ìssi, -ìssi, -ìssimu, -ìssu, -ìssiru.

Modu condizionali cancia

Si poti facìri cu l'imperfettu 'ndicativu siguitu î 'mi (o pèmmi) + verbu:

  • vulìva mi vaju ô cìnema;
  • vulìva mi vègnu puru jèu;

Oppuru s'avi esseguìri 'a conigazziuni dû modu condizionali: -a, -ssi, -a, -amu, -avu, -anu

Modu 'mperativu cancia

L' imperativu èsti formatu semplicementi cu l'aggiunta dâ desinenza -a pâ secunda pirsuna singolari, -àmu o -ímu pâ prima pirsuna plurali, e -àti o -íti pâ secunda pirsuna plurali:

  • vàrda! [guarda!],
  • jàmu! [andiamo!],
  • viníti! [venite!].

Modu gerundiu cancia

Û gerundiu s'otteni 'ggiungendu 'a desinenza -àndu pî verbi dû primu gruppu, e -èndu pî verbi dû secundu:

  • 'nchianàndu [salendo],
  • affujèndu [correndo].


Modu participiu cancia

Û participiu passatu èsti furmatu cu l'aggiunta dû suffisso -átu pî verbi 'ppartenenti ô primu gruppu, e dû suffisso -útu pî verbi 'ppartenenti ô sìcondu.

  • vidùtu,
  • mangiàtu,
  • 'mbivùtu.

Essìri cancia

pirsuna 'Ndicativo prisenti 'Mperfettu Perfettu Congiuntivu prisenti Congiuntivo 'mperfettu Condizionali
Jèu sugnu êra fùj chi fùssi fùssi Sarrìa
Tu êri fùsti chi fùssi fùssi Sarrìssi
Iddhu, Iddha èsti era fu' chi fùssi fùssi Sarrìa
Nui símu eramu fùmmu chi fùssimu fùssimu Sarrìamu
Vui síti eru fùstu chi fùstu fùssivu Sarrìavu
Iddhi sunnu eranu fúru chi fùssiru fùssiru Sarrìanu

Avìri cancia

pirsuna 'Ndicativo prisenti 'Mperfettu Perfettu Congiuntivu prisenti Congiuntivo 'mperfettu Condizionali
Jèu haju avìva èppi chi avìssi avìssi Avarrìa
Tu hai avívi avìsti chi avìssi avìssi Avarrìssi
Iddhu, Iddha havi avìva èppi chi avìssi avìssi Avarrìa
Nui avìmu avìvamu èppimu chi avìssimu avìssimu Avarrìamu
Vui avíti avìvu avistu chi avìssu avìssivu Avarrìavu
Iddhi hannu avìvanu èppiru chi avìssiru avìssiru Avarrìanu