Australia

(Bannera di l'Australia)

(Stemma di l'Australia)

Muttu:

Lucalizzazzioni

Dinuminazzioni ufficiali: Commonwealth of Australia
Innu nazziunali: Advance Australia Fair
Lingua ufficiali: ngrisi
Capitali: Canberra (339.000 ntô 2001)
Forma di cuvernu: Munarchia custituzziunali
Attuali capu di statu: Carlu III dû Regnu Unitu
Attuali Straticotu-Ginirali: Peter Cosgrove
Attuali primu ministru: Malcolm Turnbull
Cuntinenti: Oceania (o Australasia)
Superficî:
 - Tutali
 - % acqua

7.686.850 km²
1%
Abittanti (ô 2023): 26.745.900 ntô
Dinsità: 3.5 ab./km²
Ndipinnenza: 1 innaru 1901
Valuta: Dollaru
Fusu urariu: UTC +8 e +10
TLD: .au
Prifissu telefonicu: +61
Membru ONU 1945
Membru Commonwealth 1947

Australia (magara ditta America Longa) è sia lu nomu dû cchiù nicu dî cuntinenti, sia la forma accurzata e cumunimenti usata di Commonwealth of Australia, la nazzioni principali dû dittu cuntinenti.

Lu Commonwealth of Australia è la sesta nazzioni dû munnu 'n tèrmini di grannizza, l'ùnica chi accupa nu nteru cuntinenti e la cchiù granni di l'Australasia. Essennu n'ìsula, nun havi li cunfini cu àutri nazzioni. Chiddi cchiù vicini cumprènninu la Nova Zilanna ô sud-est; e l'Indunesia, Papua Nova Guinea e Timor Orientali ô nord. Lu nomu 'Australia' diriva dâ frasi latina terra australis incognita, e signìfica quindi "miridiunali".


Storia cancia

L'Australia è stata abbitata di ntra 42.000 - 48.000 anni, quannu li proginitura di l'attuali aborigini australiani arrivaru via lu sud-est d'Asia. La terra nun vinni scuperta dî Europei nzinu lu sèculu XVII, quannu fu avvistata e visitata di quarchi spidizzioni. Li dui terzi orientali dû cuntinenti vìnniru riclamati dû Regnu Unitu ntô 1770, e li primi culonî nta New South Wales vìnniru criati lu 26 di jinnaru1788 comu culonia pinali britànnica. Lu restu fu riclamatu dû Regnu Unitu ntô 1829. La maggiuranza dî stati chi cchiù tardu si fidiraru furmannu l'Australia nun èranu culonî pinali. Lu 1 di jinnaru1901, nascìu lu Commonwealth, o fidirazzioni d'Australia, comu duminiuMpiru britànnicu. L'Australia era oramai ndipinnenti, puru siddu li ùrtimi liami ligali cû Regnu Unitu nun foru tagghiati nzinu lu 1986. L'Australia è na munarchìa custituzzionali, cu Elisabetta II dû Regnu Unitu rignanti comu 'Rigina d'Australia'. Ntô 1999 si tinni un rifirennu pi fari un canciamentu custituzziunali e trasfurmari l'Australia nta na ripùbbrica, cûn prisidenti numinatu pi sustituiri la Rigina comu capu dû statu, ma lu risultatu fu negativu.

Pulìtica cancia

Artìculu principali: Pulìtica Australiana

Lu Commonwealth of Australia è na munarchìa custituzziunali: la Rigina d'Australia è lu capu di statu ufficiali ed è rapprisintata dûn Straticotu-Ginirali. Praticamenti, lu rolu dâ Curuna (e quindi dû Straticotu-Ginirali) è largamenti cirimuniali. La putenza asicutiva, tiuricamenti rapprisintata dâ Curuna, veni asircitata di na curia guidata dû primu ministru. Lu primu ministru è quasi sempri lu capu dû partitu di maggiuranza nnâ Casa dî Rapprisintanti, la càmera vascia (cu 150 seggi) dû parlamentu bicamirali. La càmera àuta (76 seggi) è lu Sinatu, nnô quali ogni statu è rapprisintatu di 12 senaturi, ndipinnentamenti dâ sò pupulazzioni, e ogni tirritoriu di dui. L'alizzioni di tutti dui cameri si tèeninu ogni tri anni, tipicamenti cu mità dû sinatu liggìbili pâ rializzioni.


Stati e tirritorî cancia

 
Mappa di l'Australia chî citati principali

L'Australia è spartuta ntra sei stati e diversi tirritorî. Li stati sunnu: New South Wales, Queensland, South Australia (miridiunali, Tasmania, Victoria e Western Australia (occidintali); li tirritorî sunnu: l'Australian Capital Territory (lu tirritoriu dâ capitali) e lu Northern Territory (dû nord).

L'Australia havi puru un tirritoriu minuri nternu, Jervis Bay Territory (na basi navali ntô New South Wales), diversi tirritorî esterni abbitati Isula Norfolk, Isula Christmas, Isuli Cocos e varî tirritorî esterni 'n larga parti disabbitati: Tirritoriu dî Isuli dû Mari dî Curalli, Isuli Heard e McDonald, Isuli Ashmore e Cariter e lu Tirritoriu Australianu Antarticu.

L'Australian Capital Territory fu criatu ntô locu scetu pâ capitali Canberra. Canberra fu funnata comu cumprumissioni tra li dui principali cità, Melbourne e Sydney.

Giografìa cancia

 

La maggiuranza dû tirritoriu australianu è sdisertu o semi-sdisertu. Lu 40% dâ superficî è accupunatu di duni di rina. Sulu l'agnuni ntô sud-est e sud-ovest hannu un clima timpiratu e un turrenu tanticchia fèrtili. La parti dû nord havi un clima trupicali. Lu Great Barrier Reef, è la cchiù granni barrera curallina dû munnu e si trova vicinu la costa nord-est. Uluru, nta l'Australia cintrali, è lu cchiù granni monolitu dû munnu.

Granni barriera curaddina
 
La Granni Barriera Curaddina

Unu dî "munumenti" di l'Australia, la Granni Barriera Curaddina è la cchiù granni furmazzioni di curaddu dû munnu. Si stenni srotola allatu â costa urientali dû Queensland p'armenu 2.000 km, custituennu na barriera naturali di nu valuri naturalisticu senza paru.

Flora e Fauna cancia

Artìculi principali: Flora Australiana, Fauna Australiana

Puru si na granni parti dû cuntinenti e sdisertu o semi-sdisertu, nunnimenu l'Australia cumprenni diversi tipi di abbitata, dî muntagni accupunati di nivi ê boschi trupicali. A causa di la elevata età dû cuntinenti, dû clima assai variàbbuli e di lu so antichìssimo isulamentu geogràficu, la major parti di li specî animali e vegetali australiani sunnu ùnichi.

Econumia cancia

Artìculu principali: Econumia Australiana

L'Australia havi na pròspira econumìa mista di tipa occidintali, cûn rèdditu pi capita ô liveddu dî quattru econumìi duminanti di l'Europa occidintali. Nni l'ùrtimi anni l'econumìa australiana havi affruntatu la crisi glubbali cu na crìscita custanti. La pruduzzioni criscenti di l'econumìa dumèstica havi cuntrastatu â situazzioni glubbali. L'enfasi australiana suprî riformi è nautruo fatturi chi susteni la sò forza ecunòmica.

Pupulazzioni cancia

Artìculu principali: Pupulazzioni australiana

La maggiuranza dâ pupulazzioni australiana discenni d'immigranti dû sèculu XIX e dû sèculu XX, di prima, principalmenti dû Regnu Unitu e di l'Irlanda ma succissivamenti puru d'àutri nazzioni, suprattuttu Italia, Grecia e cchiù ricentimenti, nazzioni Asiatichi. Li discinnenti dâ pupulazzioni urigginali, l'aborìggini australiani, cumprènninu lu 2,2% dâ pupulazzioni (censimentu dû 2001). Comu àutri nazzioni sviluppati, l'Australia havi na pupulazzioni chi si sta nvecchiannu, cu cchiù pensiunati e menu pirsuni in età travagghiativa. Lu ngrisi è la lingua parrata nn'Australia, puru siddu arcuni dî cumunità aborigini mantèninu lu sò linguaggiu nativu, e un nùmmuru abbastanti granni d'immigrati di prima e secunna ginirazzioni sunnu bilingui. Spartu ca la nazzioni è ampiamenti seculari e sunnu picca li praticanti, tri quarti di l'australiani s'addicchiàranu cristiani, principalmenti cattòlici o anglicani. Vennu raticati puru diversi àutri riliggiuni.

Viditi puru: Lista di cità australiani

Cultura cancia

Festi
DatiName
1 di jinnaruCapudannu
26 di jinnaruFesta nazzionali
PasquaVènniri Santu
PasquaSabbatu di Pasqua (eccettu Victoria e Australia Occidentali)
PasquaLùnniri di Pasqua
25 di apriliAnzac Day
primu lùnniri doppu lu 9 di giugnuCumpleannu dâ Reggina (eccettu Australia Occidentali)
25 di dicèmmiruNatali
26 di dicèmmiruSantu Stèfanu (eccettu Australia Meridiunali)

Viditi puru cancia

Varî cancia

Rifirenzi cancia

Quistioni circa Australia
Storia Timeline (Eureka Stockade | Constitutional history) | Foreign relations | Postal history
Geography Cities | Islands | Mountains | Regions | Protected areas | Rivers | Ecoregions
Politics Constitution | Political parties ( Liberal, Labor, National, Greens) | Elections | States and Territories | Republicanism | Military
Culture Australian English | Art | Cinema | Cuisine | Literature | Music | Public holidays | Television (SBS, ABC)
Other List of Australians | Communications in Australia | Transportation in Australia | List of Australian Awards | Australian of the Year Award | Australia's Big Things | List of Australian companies | RACA


Paisi dû Munnu | Oceania
  Australia |   Figgi |  Kiribati |   Ìsuli Marshall |   Ìsuli Salamuni |   Nauru |   Nova Zilanna |   Palau |   Papua Nova Guinea |   Samoa |   Stati Fidirati di Micronesia |   Tonga |   Tuvalu |   Vanuatu
Tirritori di Autri Nazzioni
Atollu di Midway | Guam | Hawaii | Ìsuli Cook | Ìsula di Pasqua | Ìsula Marianni Sittintriunali | Ìsula Norfolk | Ìsuli Pitcairn | Ìsula di Wake | Molucche | Nova Calidonia | Niui | Papua (pruvincia Indunesia) | Pulinesia francisa | Samoa Miricana | Tokelau | Wallis e Futuna