Crèsia

La crèsia (o chèsia o chièsia, dû latinu ecclesia), ntê riliggiuni cristiani, è la cumunitati dî cridenti, ‘n particulari dî vattiati ca cunnivìdinu la fidi ‘n Diu secùnnu lu missàggiu di Gesù. Lu tèrmini sicilianu pò dirivari dû latinu anticu ecclesia o dû latinu tardivu “clesia”, e dû grecu εκκλησια (ekklesìa), zoè cumunitati comu effettu di na cummucazzioni. Cci voli pricisari ca ‘n lingua siciliana s’usa videmma lu tèrmini talianu “chiesa” c’havi na diffusioni mpurtanti.

Tiuluggìa

Ntô cursu dî sèculi, ‘n siquutu a diversi ntirpritazzioni tiulòggichi e videmma a prubbrimàtichi stòrichi, si ramificaru nummarusi crèsî cu diversi tiuluggìi. La vranca dâ tiuluggìa ca stùdia la natura dâ crèsia veni diciuta "ecclesioluggìa".

Quasi tutti li crèsî cristiani comu e gghiè, ô di ddà dî divisioni, ntô Sìmmulu nicenu-custantinupulitanu difinìscinu la crèsia una (oltri a santa, cattòlica e apustòlica) ‘n quantu unu è lu capu puru ntâ divirsitati dî membra. Tali cuncettu d’ unitati veni ntirpritatu ‘n manera diversa ntê varî crèsî. Lu muvimentu ca punta a ricriari na china unitati dâ crèsia si chiama ecuminismu.

Cattulicèsimu

Sta Crèsia ntenni idda stissa comu Corpu Mìsticu di Cristu di cui lu stissu Gesù è lu capu câ missioni ch’è di fàciri prisenti lu nzignamentu di Cristu e la sô liggi, l'amuri ricìprucu. Ogni cristianu cû vattìu participa cu Cristu â sò missioni sacirdutali (cunzacrazzioni), prufètica (annùnciu dâ palora) e rigali (survizzu ô frati).

Attuarmenti la Crèsia cattòlica ricanusci comu Crèsî chiddi ca ponnu cuntari supra na succissioni apustòlica (tèrmini cuniatu di Sant'Irèniu di Lioni), difinennu l’àutri cumunitati ccrisiali.

Prutistantèsimu

Asìstinu varî difinizzioni di crèsia ô nternu di lu prutistantèsimu. Na difinizzioni clàssica è chidda cuntinuta ntâ cunfissioni agustana, ridatta dû tiòlugu lutiranu Filippu Milantuni ntô 1530:

La Crèsia è la cuncricazzioni dî Santi, ‘n cui lu Vancilu è rittamenti nzignatu e li sacramenti currittamenti amministrati. Sibbeni la Crèsia sia lu nzemi di li Santi e di li veri cridenti, poichì ’n sta vita cci sunnu strittamenti ammiscati ipòcriti e piccatura, arresta comu e gghiè valèvuli lu sacramentu amministratu di tali pirsuni [...] Sia li sacramenti, sia la Palora hannu effettu a mutivu dâ sô stituazzioni di parti di Cristu a priscinniri dû sô vèniri amministrati d’òmini nun digni.

(Artìculi 7 e 8 dâ Cunfissioni agustana)

Luteru, ntô trattatu dû 1539 "li cuncili e la crèsia", ndica ca la Crèsia è ricanuscìbbuli dî siquenti carattirìstichi:

1. pussedi la Palora di Diu, ‘n diversi gradi di purizza
2. cc’è amministratu lu vattìu
3. dû "santu sacramentu di l'artaru" (eucaristìa), a priscinniri dâ santitati di cu l’amministra
4. dû putiri dî chiavi, nta l'usu pùbbricu e privatu, zoè la scumùnica e l'assuluzzioni ndividuali
5. dû fattu ca cunzacra o chiama li ministri
6. dâ prijera, zoè la pùbbrica lodi e azzioni di grazzî... si càntanu salmi, si mpara lu catichismu, lu cridu, lu dicàlugu
7. dâ santa cruci

Stòria

La Crèsia havi urìggini ntô I sèculu d.C.. Nizziarmenti è cunziddirata na setta abbràica. Câ pridicazzioni di Paulu di Tarsu si fòrmanu macari cumunitati di "gintili", zoè di pirsuni d’urìggini nun abbràica, privalintimenti di cultura greca. Ntô II sèculu d.c. li crèsî judeu-cristiani (chiddi vicini a l'abbraismu) vennu prugrissivamenti strumittuti di l'abbraismu ca sta riurganizzannu li pròpî strutturi e basi riliggiusi doppu la crisi dâ distruzzioni dû Tèmpiu dû 70 d.C., mentri li crèsî dî gintili cuntìnuanu a espannìrisi. Li stòrici ndìcanu cû tèrmini "Granni Crèsia" lu nzemi dî cumunitati dirivati dî vari apòstuli (sia chiddi di Girusalemmi ca chiddi ligati a Paulu di Tarsu) ca cchiù avanti vannu a cunfruiri ntâ Crèsia cattòlica e urtudossa dû primu millènniu, pi distinquìrili dî gruppi marginali di spirazzioni cristiana ch’elabbòranu particulari duttrini ca nun vannu a èssiri accittati dâ maiuranza, comu l’ebbiuniti e li gnòstici.

Na secùnna fasi dâ Crèsia è chidda dâ patrìstica, zoè la furmazzioni dûn corpus di cummenti ê scritturi, disputi cu l’erètici e apoluggìi ntê cunfrunti dû "paganèsimu" e dû judaismu, duvutu a scrittura, spissu ccrisiàstici, ca sunnu custrinciuti a ripinzari li duttrini dû cristianèsimu nta l’àmmitu dâ cultura di l'èbbica. Nta st'èbbica accumenza a sèntirisi l'esiggenza di na canuni di scritturi spicìficu cristianu d’accustari a chiddu abbràicu, ca nzinu a tannu avìa statu cunziddiratu l'ùnicu nicissàriu, ntâ forma pricidenti â distruzzioni dû Tèmpiu.

A pàrtiri di lu IV sèculu si poni videmma lu prubbrema dû rapportu cû statu, ‘n particulari lu mpiru Rumanu, doppu ca lu cristianèsimu cància lu status jurìdicu prima di riliggiuni illicita (nzinu a Custantinu), appoi cu Custantinu addiventa riliggiuni tullirata e nfini, cu Tiudòsiu, riliggiuni di Statu. Accumenza prugrissivamenti a diffirinziàrisi macari la mintalitati dî Crèsî latini rispettu a chiddi grechi, e chî cuncili ecumènici s’assisti a na difinizzioni ricurusa di l'urtudòssia e â furmazzioni di nu linguàggiu tiulòggicu spicìficu cristianu, mutuatu dâ filosufìa greca. Chistu cumporta videmma lu distaccu d’arcuni crèsî "ètnichi" di l'álviu dâ Granni Crèsia (vidi Crèsî urintali antichi), c’oramai veni cumunimenti ndicata comu Crèsia cattòlica e urtudossa.

Àutri usi dû tèrmini

A li voti lu tèrmini veni mprupiamenti usatu pi ndicari lu cleru, zoè li vattiati c’arriciveru l' òrdini sacru.

Nunustanti lu tèrmini Crèsia sia pròpiu dû cristianèsimu, videmma àutri cumunitati nun cristiani p’analuggìa si difineru o foru difinuti Crèsî.