Edmund Hillary
Sir Edmund Percival Hillary (Tuakau/Nova Zilanna, 20 di giugnu dû 1919 - Auckland, 11 di jinnaru 2008) è unu di li cchiù noti alpinisti e spluratura di lu munnu. La sô fama è duvuta â prima ascinsioni dû monti Everest abbinuta lu 29 di maiu dû 1953 cu l'ajutu dû sherpa Tenzing Norgay.
Natu a Tuakau, a sud di Auckland 'n Nova Zilanna, Hillary s'appassiunau â littura di picciriddu. Era tantu tìmidu e parìa macari cchiù gràcili dî sô cumpagni di scola. Attruvava allura rifuggiu ntê libbra, ca putìa lèggiri duranti li quattru uri ca ci uccurrìanu pi jiri e turnari di scola. A sìdici anni, duranti na gita sculàstica a Ruapehu nta l' Alpi Niuzzilannisi, scuprìu ca lu sô fìsicu era cchiù risistenti dî sô cumpagni di caminata. Fu acussì ca nizziau lu sô ntiressi pi l'alpinismu.
Oltri ê muntagni dâ Nova Zilanna, Hillary friquintau videmma l'Alpi, p'appoi jùnciri 'n Himalaya, unni scalau ùnnici vetti supra li 6.000 metri d' altitudini. Duranti la Secunna Guerra Munniali fu navigaturi di l'aviazzioni niuzzilannisa.
Ntô 1948, nzèmmula a Harry Ayres, fu lu primu scalaturi a jùnciri la vetta dû Mount Cook. Succissivamenti participau a dui spidizzioni di ricugnizzioni 'n Himalaya: una ntâ zona di l'Everest ntô 1951 e una a lu Cho Oyu ntô 1952. Accussì John Hunt s'addunau di iddu e lu mmitau a prènniri parti â furtunata spidizzioni britànnica dû 1953. La cunquista dâ cima fu annunciata cuntimpuraniamenti â ncurunazzioni dâ riggina Lisabbetta II. Hillary, famusu cchiùi 'n tuttu lu munnu, prinnìu appoi parti a nummarusi spidizzioni 'n Himalaya ntra lu 1956 e lu 1965. Fu videmma 'n Antartidi, e juncìu lu Polu Sud lu 4 di jinnaru dû 1958 cu na spidizzioni britànnica miccanizzata.
Fu nzignutu di nummarusi unurificenzi: lu 16 di giugnettu dû 1953 fu numinatu Cavaleri Cumannanti di l'Òrdini dû Mperu Britànnicu (KBE); ntô 1987 divinni membru di l'Òrdini dâ Nova Zilanna (ONZ); lu 23 d'aprili 1995 fu numinatu Cavaleri di l'Òrdini dâ Giarrittera (KG); ntô 2003, 'n accasioni di lu cinquantinariu dâ cunquista di l'Everest, lu cuvernu dû Nepal ci cunfirìu la cittadinanza unuraria duranti nu spiciali jubbileu cummimurativu svulciutu ntâ capitali Kathmandu. Sir Edmund è lu primu straneru a arricìviri nu sìmili unuri dî nipalisi. E macari l'ùnicu niuzzilannisi viventi a appariri supra na bancunota.
Hillary didicau granni parti dâ sô vita a ajutari lu pòpulu nipalisi dî sherpa tràmiti l'Himalayan Trust d'iddu funnatu, arriniscennu a custruiri scoli e spitali. E videmma prisidenti unurariu di l'"American Himalayan Foundation", n'assuciazzioni no profit ca cerca d'ammigghiurari l'equilibbriu ecològgicu e li cunnizzioni di vita dî pòpuli himalayani. Hillary, ca ntâ vita di tutti li jorna esèrcita lu misteri d' apiculturi, affirmau di cunziddirari li sô successi 'n campu umanitariu comu la sô cchiù granni cunquista.