Ètica
Lu tèrmini Ètica diriva dû grecu ethos, custumi. É dda branca dâ filusufìa ca studia li funnamenti di zoccu veni cunziddiratu bonu, justu o murarmenti currettu. Si pò macàri difiniri comu la ricerca di na gistioni adiquata dâ libbirtati.
Spissu veni videmma ditta filusufìa murali. 'N àutri palori, idda havi comu uggettu li valuri murali ca ditèrminanu lu cumpurtamentu di l'omu.
E' cunsuitùdini diffirinziari li tèrmini 'ètica' e 'murali'. Cuppuru ca iddi spissu sunnu usati comu sinònimi, si prifirisci l'usu dû tèrmini 'murali' pi ndicari l'assemi di valuri, normi e custumi dûn ndividuu o dûn ditirminatu gruppu umanu. Si prifirisci risirvari la palora 'ètica' pi rifirìrisi ô ntentu razziunali (zoè filusòficu) di funnari la murali ntisa comu disciplina.
L'ètica pò èssiri discrittiva siddu discrivi lu cumpurtamentu umanu, oppuru nurmativa, e autrisì priscrittiva siddu duna ndicazzioni. 'N ogni casu lu ndaggini verti supra lu significatu dî tiurii ètichi.
Pò èssiri anchi suggittiva, quannu s'accupa dû suggettu c'agisci, ndipinnintimenti d'azzioni o ntinzioni, e uggittiva, quannu l'azzioni è rilazziunata ê valuri cumuni e a l'istituzzioni.
La storia di l'ètica è custituuta dâ succissioni dî riflissioni supra l'omu e supra lu sô aggiri. Â basi di ciascuna cuncizzioni di l'ètica sta la nuzzioni dû beni e dû mali, dâ virtuti e na ditirminata visioni di l'omu e dî rapporti umani. Tali idei sunnu spissu currilati a na particulari riliggiuni.
L'ètica a basi riliggiusa, nfatti, fissa normi di cumpurtamentu ca pritenni vàliti pi tutti, mentri l'ètica laica nun mira a mpòniri valuri aterni e si dimostra sulitamenti attenta a l'esiggenzi umani ca tennu cuntu dî cunnizzioni e dî trasfurmazzioni stòrichi.
I filòsufi hannu di sempri risirvatu un nutèvuli spazziu ê prubblemi ètici. Tra iddi si cìtanu 'n particulari Sòcrati, Platoni, Aristòtili, Nicculò Macchiaveddi, Ugu Grozziu, Jean-Jacques Rousseau.
Noltri foru ntirissati puru Giuvanbattista Vicu, Immanuel Kant, Johann Gottfried Herder, Friedrich Schiller, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Friedrich Nietzsche, Sigmund Freud.
Lu funnamentu di l'ètica cristiana è l'esircizziu di l'amuri versu lu pròssimu, midianti lu quali s'esprimi l'amuri versu lu Criaturi. Pû "cristianu" (ntô sensu di chiddu di fidi cristiana, e quinni ca cridi ntô Patri, ntô Figghiu, e ntô Spiritu Santu), lu prubblema murali cuinvolci chiddu dâ sarvizza di l'arma e dû lìbbiru arbitriu.
L'ètica laica oscilla tra pusizzioni vicini a l'ètica cristiana, abbrazzata di Platoni e Aristòtili, e àutri ca si nni distàccanu 'n modu dicisu, ossìa abbalurati di Nicculò Macchiaveddi e Georg Wilhelm Friedrich Hegel, pi pòniri l'accentu supra la struttura statuali â quali avissi a èssiri subburdinatu lu cumpurtamentu di lu ndividuu.