Sifardita

Sifarditi è lu nomu dunatu a l'ebbrei d'urìggini spagnola (di l'ebbràicu Sefarad, Spagna) ca doppu la sò spulsioni dâ pinìsula ibbèrica (1492), si dispirseru n Italia, Ulanna, Turchìa, Àfrica sittintriunali e ntê Paisi barcànici.

Storia

Mediu Evu

Li Sifarditi (di l’ebbreu ספרדים 'españoles') sunnu li discinnenti di l' ebbrei ca camparu ntâ Pinìsula Ibbèrica nzinu a lu 1492. “Sefarad” è lu nomu ca l'ebbrei dunavanu â Spagna. Li Sifarditi camparu pacificamenti chî mussurmani e cristiani duranti li sèculi e la sô cultura pruspirò ntâ pinìsula comu ntî nudda àutra banna. Duranti lu Mediu Evu, l'ebbrei spagnoli èranu cunziddirati comu li lider dâ fidi e dâ cultura judàica dû tempu, na leadership riliggiusa, e suprattuttu culturali, ca si prulungò pi vari sèculi nzinu â sô spulsioni.

Spulsioni dâ la Spagna

Spulsi ntô 1492 dî Reghi Cattòlici (Sabbella I di Castigghia e Firnannu II d'Arauna), l'ebbrei spagnoli si stabbileru nta l'Àfrica Sittintriunali e, suprattuttu, nta l’anticu Mpiru Uttumanu, Francia miridiunali, Italia, la Mèrica dû Nord spagnola (sud-ests di l'attuali Stati Uniti e Mèssicu) di tannu, la Mèrica dû Sud, Ulanna (dunni assai famigghi emigraru versu li culonî di Curaçao, Suriname e Aruba), Ngraterra, Girmania, Danimarca, Austria e Ungaria, unni si stabbileru n cumunitati e sarvaru lu propiu patrimoniu culturali.

Misrájim

Duranti li sèculi sarvaru na varitati dû castigghianu chiamatu ladinu o judeu spagnolu, ca si sviluppò n manera isulata rispettu ô spagnolu dâ Spagna e dâ Mèrica. Ntâ lingua israiliana cuntimpurània, la palora "sefardí" ìnnica videmma li cumunitati ebbràichi ca migraru dî paisi dû Mediu Urienti, n particulari Yemen, Iraq e Iran, macari siddu nun hannu na cunnissioni ancistrali cu l'ebbrei dâ Spagna e dû Portugallu. L'ebbrei di sti cumunitati mediu-urintali sunnu a li voti chiamati "judíos orientales" comu aquivalenti a l’ebbràicu "Misrájim". Pricidintimenti èranu diciuti "judíos árabes", ma li ncumminenti di sta sprissioni la fìciru càdiri n disusu.

Nusakh Sepharad

Lu tèrmini "Nusakh Sepharad" nun si rifirisci â liturcia ca si ricita ntra li Sifarditi di solitu, ma a na liturcia europea altirnativa ca è utilizzata di tanti jasidistas. Tradizziunarmenti, li sifarditi utilìzzanu la Nusak Eidot Hamizrach pi prijari (liturcia dî cuncricazzioni di l’Europa di l'est) videmma idda canusciuta cû nomu, pi maiuri cunfusioni, "Nusakh Sefardi".