Calabbria Ultiriuri

La Calabbria Ultiriuri (o Calabbria greca) era ntô Mediuevu la zona ca currispunni cchiù o menu a la "Calabbria centru-miridiunali". St'ària cumprinnìa la pruvincia di Riggiu Calabbria, la pruvincia di Vibbu Valenzia, la pruvincia di Catanzaru e la parti miridiunali dâ pruvincia di Crutoni, e dunca la citati di Crutoni facìa parti dâ Calabbria Ultiriuri ca cunfinava a Nord cu la Calabbria Citiriuri.

Li cincu pruvinci calabbrisi attuali

Linguìstica

Li parrati calabbrisi centru-miridiunali zoè chiddi parrati ntâ Calabbria Ultiriuri assimìgghianu a lu sicilianu e si diffirènzianu assai dî parrati calabbrisi dâ zona "Citiriuri".

Assenza dû passatu pròssimu

Nta li parrati calabbrisi dâ zona "Ultiriuri", lu passatu pròssimu è quasi scanusciutu ntâ cuniugazzioni dî verbi e s'usa nveci lu passatu rimotu .

Asempi:

• Pigghiai.
• Ivi.

Mentri ntâ zona "Citiriuri" s'usa sistimaticamenti lu passatu pròssimu ("haju pigliatu" e "signu jutu").

Assenza dû nfinitu doppu li verbi mudali

Ntê parrati calabbrisi dâ Calabbria Ultiriuri ginirarmenti nun s'usa lu nfinitu doppu li verbi mudali.

Asempi:

Ntô dialettu riggitanu si dici: Vògghiu mi mángiu. (littirarmenti "vogghiu ca manciu" ma ca si traduci "vogghiu manciari")

Ntô dialettu vibbunisi si dici: Vorrìa chi fussi. (littirarmenti "ju vulissi ca ju fussi" ma ca si traduci "ju vulissi èssiri")

Ma ntô dialettu catanzarisi si dici: Vògghiu màngiara. ("vogghiu manciari") o vuogliu mangiare (costa tirrenica).

Usu dû lèssicu d'urìggini greca antica

Ntê dialetti calabbrisi centru-miridiunali s'ùsanu supratuttu li palori ca vèninu dû grecu anticu (mentri ntê dialetti calabbrisi sittintriunali s'ùsanu ginirarmenti li palori calabbrisi d'urìggini latina antica).

Calabbrisi miridiunali	Grecu	Talianu
agrofàcu	βάτραχος (vátrakhos)	ranocchio
zinnapòtamu	ενυδρίδα + ποταμος (potamos)	lontra
bampurìddha / lampurìdda / vampurìddha	λαμπο (lampein)	lucciola

Calabbria Riggitana e Calabbria Brezzia

La Calabbria Ultiriuri era dividuta 'n dui pruvinci:

• la Calabbria Ultiriuri Prima (o Calabbria Riggitana): distritti di Riggiu, Jeraci e Parmi
• la Calabbria Ultiriuri Secunna (o Calabbria Brezzia): distritti di Catanzaru, Muntalauni (Vibbu), Nicastru (Lamezzia Termi) e Cutroni (oi Crutoni).

Lijami di dintra

• Calabbrisi centru-miridiunali

Purtali di la Calabbria – Jiti a l'artìculi di Wikipedia supra la Calabbria.