Nciclupidìa
Na nciclupidìa (o enciclopedìa) è nu cumpenniu scrittu ca cogghi pi quantu pussìbbuli tutti li canuscenzi e lu sapiri umanu.
Lu tèrmini diriva dû latinu mediuevali, e voli diri cchiù o menu "cursu di studi ginirali" (dû grecu εγκυκλιος ="tuttu-ntornu" + παιδεια = "aducazzioni", obberu enkyklios paidéia, ca pò èssiri ntinnutu videmma comu struzzioni circulari, zoè cumpreta, n gradu di cumprènniri tutti li disciprini).
L’enciclopedìi ponnu èssiri giniralisti, e cuntèniri artìculi supra quarsiasi arcumentu, oppuru spicialìstichi e spicializzàrisi ntô n particulari campu dâ canuscenza (p’asempiu. N’enciclopedìa di midicina o di filosufìa).
Difinizzioni ginirali
cancia
L’elimenti cardinali ca difinìscinu li caràttiri di n’enciclopedìa sunnu quattru: la spicificitati e la sitturialitati di l’arcumenti trattati, la sô ntirtistualizzazzioni, lu mètudu d’urganizzazzioni e li criteri di ridazzioni di l’artìculi.
Li Nciclupidìi si ponnu distìnguiri n ginirali, cuntinenti artìculi di diffirenti e nun nummirèvuli campi di ntiressi (la Nciclupidìa Britànnica e la Nciclupidìa Brockhaus sunnu l’asempî cchiù noti), o ponnu èssiri spicializzati nta n’ùnicu campu di ntiressi, accussì comu n’enciclopedìa mèdica, scintìfica o filusòfica. Cci sunnu videmma enciclopedìi ca cummìgghianu na granni varitati d’arcumenti e aspetti di na data curtura cu na pruspittiva uggittiva dû gruppu ètnicu, comu la Nciclupidìa Suviètica o la Nciclupidìa Abbràica.
Li travagghi nciclupidìci hannu lu scopu di trasmèttiri la canuscenza cchiù significativa ammunziddata n rilazzioni ô suggettu n custioni. Tali òpiri furu chianificati e furu tintati ntô cursu di maiuri parti dâ storia umana, ma lu tèrmini nciclupidìa fu usatu la prima vota pi fàciri rifirimentu a tali travagghi ntô XVI sèculu. Li primi nciclupidìi ginirali c’arrinisceru a èssiri sia auturèvuli sia nciclupidichi ntâ trattazzioni appareru ntô XVIII sèculu, ispirati di l'illuminismu. Denis Diderot fu lu piuneri n Francia. Ogni travagghiu nciclupèdicu è, chiaramenti, na virsioni sintitizzata di tutta la canuscenza, e li travagghi vàrianu pi vastitati dû matiriali e pi l’apprufunnimentu dâ trattazzioni. Lu pùbblicu di distinazzioni pò nfruinzari lu scopu; n'enciclopedìa pinzata pî picciriddi va a èssiri cchiù arriduciuta d’una pi l’adulti.
- La dispusizzioni sistimàtica dû matiriali è essinziali pi fàciri l'enciclopedìa nu fruìbbuli strumentu di cunzultazzioni. Sturicamenti, si distingueru dui mètudi d’allèstiri li nciclupidìi cartacei: lu mètudu alfabbèticu, ca cunzisti n artìculi e vuci distinti, urganizzati n basi a l'òrdini alfabbèticu, o la dispusizzioni n catigurìi urdinati girarchicamenti. Lu primu mètudu è chiddu tutt'òi maiurmenti utilizzatu, puru siddu la fluiditati dî media alittrònici cunzenti dî pussibbilitati di ricerca, rimmiu e ndicizzazzioni prima nun mmagginàbbili. L'epìgrafi d’Urazziu supra la prima dâ cupirtina di l’Encyclopédie dû XVIII sèculu trasmetti afficacimenti la mpurtanza dâ struttura di na nciclupidìa: Chi grazzia ponnu agghiùnciri a l’arcumenti banali lu putiri di l'òrdini e dû culligamentu.
- L'attuali murtimidialitati asircitau na criscenti nfruenza ntâ riccolta, virifica, sìntisi e prisintazzioni d’ogni gèniri di nfurmazzioni. Pruggetti comu Wikipedia sunnu asempî di novi formi di nciclupidìa, ca fannu lu ripirimentu di nfurmazzioni cchiù sèmprici e mmidiati.
La nciclupidìa, pi comu la canuscemu òi, si sviluppau dû dizziunariu ntô cursu dû XVIII sèculu. Nu dizziunariu si cuncentra n primu locu supra li palori e supra li sò difinizzioni, e di solitu furnisci picca nfurmazzioni rilativi a lu cuntestu dû vucàbbulu di cui tratta. Nunustanti nn’offra na difinizzioni, spissu accabba cû nun fòrniri ô litturi n'adiquata cumprinzioni dû significatu e dû senzu di nu tèrmini, e di comu lu tèrmini ntrasi n cuntattu cu àutri sitturi dû sapiri.
Pi suddisfari tali esiggenza, la nciclupidìa cerca d’affruntari ogni arcumentu n prufunnitati, accussì di trasmèttiri li canuscenzi cchiù rilivanti ca s’ammunziddaru ntô cursu dû tempu supra tali chistioni. Li nciclupidìi ô spissu cuntènunu macari nummarusi carti giogràfichi e llustrazzioni, n junta bibliugrafìi e statìstichi.
Arcuni travagghi ca cuntènunu ntô tìtulu la palora dizziunariu risùrtanu ntê fatti èssiri cchiù sìmuli a n'enciclopedìa, spicialmenti chiddi ca arriguàrdanu àmmiti sitturiali.