Libbru dô Re Ruggeru

Ô Libbru dô Re Ruggeru (chiamatu originaariamenti accussì n àrabbo lu "Libbru pô sullazzu di cui s'addiletta a furiari lu munnu" (نزهة المشتاق في اختراق الآفاق tr. Nuzhat al-mushtāq fi'khtirāq al-āfāq) cchiù canusciutu comu ô "Libbru dô Re Ruggeru" n sicilianu o lu "Tavula di Ruggeru" (Tabula Rogeriana n latinu)) era 'na raccolta di carti scritti n la varietà di siciliana-aràbbica dialetti ca cuntineva unna de primi mappi cumpleti dô munnu. Scrivutu di lu giugrafu arabbu Al-Idrisi.

Riproduzzioni dâ Tabula Rogeriana di al-Idrisi, realizzata di Konrad Miller ntô 1929 (e cu testu Latinu)

Nnâ prima mitati dô XII sèculu fu criatu n'Sicilia dô Al-Idrisi dâ Ceuta, ca n'dô 1124 fu 'nvitatu dô re Ruggeru II di Sicilia (lu figghiu dô primu re di Sicilia dâ casa riali li Autavilla) a Palermu, ppi fari travagghi giugrafichi. Accussì, lu primu documentu chi cuntava e parra do assài citati sicilianu, comu Àrcamu e Scicli, nni un passu nnô Libbru.

Ci vosiru chinnici anni ppi scriviri tuttu u libbru, picchì fu commissionatu pa prima vota dô re Ruggeru n'dô 1138, e fu terminatu completamenti n'dô 1154, sulamenti quàcchi simana dâ sò morti. 'Na volta cumplitatu, re Ruggeru fici 'ncidiri a mappa dô munnu supra 'na lastra d'argentu.

La carta dû munnu cancia

 
La carta dû munnu di Idrisi

Lu libbru cuntineva discrizioni di diversi climi dô munnu, spartuti in setti zoni supra un tunnu/circhiu cuntineva macari informazioni supra i principali centri abitati. A mappa cuntineva cummenti supra i zoni di scanciu, distanzi di navigazioni e posti ca c'avevunu culturi diversi. Era a mappa cchìu avanzata ppo sò tempu duranti u medioevu. Fu a mappa dô minnu cchìu accurata dô munnu ppi tri secul doppu u sò completamentu.

Ppa ricerca, Idrisi intervisto i viaggiaturi, a unu a unu e macari a gruppi, e usò i canuscenzi 'mparati de mercanti islamici in Africa, nt'all'Oceano Indiano e in Asia, ammiscannuli ccà canuscenza nurmanna di l'Europa, ppi cumplitari 'na mappa dô munnu. Macari lu re Ruggeru pigghiau parti o processcu di l'intervista e tutti i viaggiaturi nurmanni ca arrivarunu n'Sicilia de posti accantu o' Medditerraneo forunu 'nterrogati pp'aviri 'nformazioni. L'informazioni pigghiati forunu misi n'dô libbru. Stu procedimentu vinni facili di fari picchì a Sicilia c'aveva a marina cchìu ranni di du periodu e s'attruvava o' centru dô Medditerraneo, quindi era u principali puntu di sosta ppe viaggiaturi ca passavunu pa Sicilia.

Storia dâ carta cancia

N'dô 1160, i rivoluzioni contru i mussulmani acchiaccarunu Idrisi a fuiri dâ Sicilia. L'annu dopu, n'dô 1161, lu celibbri mappamunnu d'argentu fattu supra la basi du studiu di Al-Idrisi fu distruutu, e lu libbru fu distruttu e u piattu d'argentu vinni sciugghiutu dâ parti de rivutusi. Lu cumplottu capiatu di Matteu Bonellu s'accanisci contra li funziunari arabbi dâ curti di re Gugghiermu I di Sicilia, fu persu gran parti di l'archiviu riali.