Lingua occitana
L'occitanu o (nta l'occitanu: lenga d'òc e ntô francisi: langue d'oc) è na lingua rumanza, dû gruppu dî lingui indoeuropei, parrata ntô terzu miridiunali dâ Francia (6 riggiuni o 32 dipartimenti francisi), ntô miridiuni dâ Lòira e macari nta 12 vaddi alpini d'Italia (e ntâ citati calabbrisa di Guardia) e ntâ Vaddi d'Aran ntâ Catalugna sittintriunali (Spagna). Lu nomu di chista lingua veni di l'avverbiu affirmativu òc, ntô Mediuevu, usatu macari oggi ntâ lingua muderna, ô cuntrariu di l'avverbiu affirmativu oïl dî parrati francisi dâ midemma èbbica o "Lingua d'Oïl" (ntô francisi: "Langue d'Oïl") ô nord; la palora oïl addiventàu l'avverbiu affirmativu oui ntô francisi. L'occitanu è na lingua assai similari ô catalanu.
Urìggini
canciaL'occitanu è na lingua dirivata dû latinu. Chista lingua fu purtata dê armati dâ culunizzazzioni rumana ntô sèculu II a.C.. Ma l'occitanu è macari ricca di palori vinuti dî dialetti preistòrici, e doppu dî gàddici. Putemu vìdiri dintrê nomi di locu forsi palori c'attròvanu li sô urìggini dintrê lingui cèltichi.
Diffusioni
canciaL’occitanu nun si parra sulu nni l’antichi tirritori di l’occitania, ma puru n tutti li banni unni li migranti occitani jeru, suprattuttu a càusa di li pirsicuzzioni riliggiusi (eresìa càtara) o àutri mutivi. Ccassutta na discrizzioni minutagghiata di li banni unni si parra l’occitanu ntra l’Occitania:
Aquitania: fatta ccizzioni pi la parti bascòfuna e pi na parti piccidda nnû sittintriuni dû dipartimentu di la Gironda. A nutari ca nta lu Mediuevu li citati di Biàrritz, Anglet e Bayonne sunnu occitanòfuni, pirò cu i muvimenti di pupulazzioni chi àppiru locu doppu la rivuluzzioni nnustriali e cu lu dinamismu di lu muvimentu bascu, passau a supraniari lu bascu.
Linguadoca-Russigghiuni: fatta ccizzioni pi la gran parti di li Pirinei Urintali, picchì si parra catalanu n tuttu lu dipartimentu tranni chi a Fenolleda (n occitanu Fenolheda)
Pruvenza-Alpi-Costa Azzurra: pirò nna la vaddi di Ròia (Alpi Marìttimi) asisti na parrata di tranzizzioni ntra occitanu e lìguru.
Poitou-Charentes. Oi si nni manteni l’usu nni la mità urintali di lu Charentes.
Ròdanu-Alpi: fatta ccizzioni pi lu Liunisi, lu Forès e lu Dirfinatu sittintriunali, chi fannu parti di lu duminiu stòricu di lu francupruvinzali.
Piemunti: sulu in quarchi vaddi vàuta (canusciuti n occitanu comu Valadas Occitanas); nni l’àutri vaddi si parra italianu o piemuntisi, nu dialettu gallurumanu.
Mònacu (unni l’occitanu cuisisti cu lu munigascu)
Nta la lista siquenti si minùtanu banni unni si parra (o si parrò) l’occitanu a càusa di na migrazzioni occitana forti:
Lu paisi di La Gàrdia (Guardia Piemontese n italianu), nnâ Calavria.
San Sivastianu nnê Paisi Baschi. Di ccà spirìu partennu dû sèculu XX.
Ntornu a Heilbronn nnû Württemberg, la Magna.
Idaho e Oregon nnê Stati Uniti dâ Mèrica.
Dialetti
canciaL'occitanu havi 6 dialetti principali: lu guascuni a punenti, lu linguaducianu e lu pruvinzali a miridiuni, lu limusinu, l'alvirniatu e lu pruvinzali alpinu (macari chiamatu "vivaroalpenc") a sittintriuni.
Grafìa
canciaOggi, cci sunnu dui grafìi utilizzati pi scrìviri l'occitanu: la grafìa di Frédéric Mistral utilizzata pi lu pruvinzali e la grafìa di Louis Alibert pû linguaducianu, pruvinzali alpinu, alvirniatu, guascuni, limusinu e la maggiuranza dû pruvinzali.