Pervigilium Veneris

Pervigilium Veneris ("La vigghia di Vèniri") è nu puimuzzu 'n lingua latina addidicatu a Vèniri.

Manuscrittu midivali di lu Pervigilium Veneris

È nu carmi di auturi anònimu, unni veni cilibbrata la fiura di Vèniri comu patrona di la vita e di la rinasciuta nti na festa a Hybla , na citati di la Sicilia ca nti lu testu si dici d'èssiri vicinu l'Etna.

Sunnu pigghiati miti e temi ca di cuntinuu cumpàrinu nti la littiratura latina, l'auturi esalta Vèniri nti nu cantu unni la tiritera è l'elimentu principali:

(LA)
« Cras amet qui numquam amavit - quique amavit cras amet »
(SCN)
« Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu »


Macari siddu ammenzu a tanta filicitati e vita a la fini spunta nu finali amaru unni lu pueta si lamenta d'aviri pirdutu la fìmmina amata.


Prubblemi di datazzioni e attribbuzzioni cancia

L'òpira hà avutu granni furtuna nti li sèculi picchì veni cunzidirata di tutti unu di l'ùrtimi cumpunimentu di la littiratura latina pagana. La datazzioni di l'òpira hà statu sempri na prubblema; li studiusi sunnu appricati supra dui tesi, macari siddu n'hannu spuntatu àutri; li dui tesi principali sunnu dui:

  • l'attribbuzzioni a Floru, pueta e littiratura di l'etati di Traianu, ca è la tesi macari cchiù giusta sicunnu li studiusi;
  • l'attribbuzzioni a Tibbirianu, pueta di lu IV sèculu d.C.

La struttura di lu puema ni fa pinzari a lu tardu mpiru, macari ca novi tiurìi fannu pinzari a la prima mitati di lu III sèculu, quannu lu cultu di Vèniri era ancora assai spargiutu; nti lu puema nun cci sunnu elimenti ca ni ponnu purtari a lu IV sèculu o, sicunnu cirtiduni, a lu V sèculu d.C.; l'aria di lu puimuzzu è luntana di lu scuru di l'ùrtimi sèculi di lu Mpiru. Lu cantu rapprisenta n'òpira di preggiu nti lu cuntestu di la littiratura mpiriali rumana, forsi la sò datazzioni s'hà purtari a lu II sèculu e a lu III sèculu, ma no a lu IV o V, comu si pinzava prima.

Lu cantu è chinu di la cuntintizza c'accumpagnava li cilibbrazzioni di Vèniri nti lu Mpiru e ritrai na sucitati 'n paci e filici.

Bibbliugrafia cancia

  • La veglia di Venere. Pervigilium Veneris, ntruduzzioni, traduzzioni e noti di Andrea Cucchiarelli, (Classici Greci e Latini) BUR Rizzoli, 2003.) ISBN 8817106356

Lu testu 'n latinu e la traduzzioni 'n sicilianu cancia

(LA)
« Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Ver novum, ver iam canorum, vere natus orbis natus est,
Vere concordant amores, vere nubunt alites,
Et nemus comam resolvit de maritis imbribus.
Cras amorum copulatrix inter umbras arborum
inplicat casa virentes de flagello myrteo:
Cras Dione iura dicit fulta sublimi throno.

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Tunc cruore de superno spumeo pontus globo
Caeruleas inter catervas, inter et bipedes equos
Fecit undantem Dionem de maritis imbribus.

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Ipsa gemmis purpurantem pingit annum floridis,
Ipsa surgentes papillas de Favoni spiritu
Urget in toros tepentes, ipsa roris lucidi,
Noctis aura quem relinquit, spargit umentis aquas.
En micant lacrimae trementes de caduco pondere:
Gutta praeceps orbe parvo sustinet casus suos.
En pudorem florulentae prodiderunt purpurae:
Umor ille, quem serenis astra rorant noctibus,
Mane virgineas papillas solvit umenti peplo.
Ipsa iussit mane ut udae virgines nubant rosae:
Facta Cypridis de cruore deque flabris deque Solis purpuris
Cras ruborem, qui latebat veste tectus ignea,
Unico marita voto non pudebit solvere.

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Ipsa Nymphas diva luco iussit ire myrteo:
It puer comes puellis: nec tamen credi potest
Esse amorem feriatum, si sagittas vexerit.
Ite, Nymphae, posuit arma, feriatus est Amor:
Iussus est inermis ire, nudus ire iussus est,
Neu quid arcu, neu sagitta, neu quid igne laederet.
Sed tamen, Nymphae, cavete, quod Cupido pulcher est:
Totus est in armis idem quando nudus est Amor.

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Conpari Venus pudore mittit ad te virgines.
Una res est quam rogamus: cede, virgo Delia,
Ut nemus sit incruentum de ferinis stragibus.
Ipsa vellet te rogare, si pudicam flecteret,
Ipsa vellet ut venires, si deceret virginem.
Iam tribus choros videres feriantis noctibus
Congreges inter catervas ire per saltus tuos,
Floreas inter coronas, myrteas inter casas.
Nec Ceres, nec Bacchus absunt, nec poetarum deus.
Detinenter tota nox est perviclanda canticis:
Regnet in silvis Dione: tu recede, Delia.

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Iussit Hyblaeis tribunal stare diva floribus;
Praeses ipsa iura dicet, adsidebunt Gratiae.
Hybla, totus funde flores, quidquid annus adtulit;
Hybla, florum sume vestem, quantus Aetnae campus est.
Ruris hic erunt puellae vel puellae fontium,
Qaeque silvas, quaeque lucos, quaeque montes incolunt.
Iussit omnes adsidere pueri mater alitis,
Iussit et nudo puellas nil Amori credere.

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Et recentibus virentes ducat umbras floribus.
Cras erit quom primus Aether copulavit nuptias,
Ut pater totis crearet vernis annum nubibus:
In sinum maritus imber fluxit almae coniugis,
Unde fetus mixtus omnis omnis aleret magno corpore.
Ipsa venas atque mente permeanti spiritu
Intus occultis gubernat procreatrix viribus,
Perque coelum perque terras perque pontum subditum
Pervium sui tenorem seminali tramite
Inbuit iusstque mundum nosse nascendi vias.

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Ipsa Troianos nepotes in Latinos transtulit:
Ipsa Laurentem puellam coniugem nato dedit,
Moxque Marti de sacello dat pudicam virginem:
Romuleas ipsa fecit cum Sabinis nuptias
Unde Ramnes et Quirites proque prole posterum
Romuli matrem crearet et nepotem Caesarem;

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Rura fecundat voluptas, rura Venerem sentiunt;
Ipse Amor, puer Dionae, rure natus dicitur.
Hunc, ager cum parturiret, ipsa suscepit sinu:
Ipsa florum delicatis educavit osculis.

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.

Ecce iam subter genestas explicant agni latus,
Quisque tutus quo tenetur coniugali foedere.
Subter umbras cum maritis ecce balantum greges:
Et canoras non tacere diva iussit alites.
Iam loquaces ore rauco stagna cygni perstrepunt:
Adsonat Terei puella subter umbram populi,
Ut putes motus amoris ore dici musico,
Et neges queri sororem de marito barbaro.
Illa cantat, nos tacemus. Quando ver venit meum?
Quando fiam uti chelidon, ut tacere desinam?
Perdidi Musam tacendo, nec me Phoebus respicit.
Sic Amyclas, cum tacerent, perdidit silentium.

Cras amet qui numquam amavit quique amavit cras amet.  »
(SCN)
« Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

Nova primavera, primavera di li canti, nti la primavera nascìu lu munnu,
nti la primavera s'accurdanu li amuri, nti la primavera s'accùcchianu l'aceddi,
e lu voscu strogghi la sò chioma ppi li chiuvuti ficundanti.
Dumani idda ca accùcchia li amuri ntra l'ùmmiri di l'àrburi
ntrizza capanni virdi ccu ramuzzi di mirtu,
dumani Dioni amministra li liggi assittata nti lu àutu tronu.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

Dunca di lu sangu divinu lu mari nti nu globbu di spuma
ntra catervi cilesti e bìpidi cavaddi
fici Dioni pigghiatu di chiuvuti ficundanti.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

Idda, la staciuni ca si fa russa di gemmi e di ciuri,
Idda, li bòcciuli ca spùntanu a lu ciusciu di lu Favoniu
ammutta nti li famusi càlici, idda, di la ruggiada lucenti
ca la friscura nutturna lassa, spargi li lìquidi gocci.
E lùcinu làcrimi, trimanti, ppi lu pisu ca jusu li spingi:
la goccia ca nti lu nicu globbu suspisa tratteni la sò cascata.
Eccu, li pòrpuri di li ciuri svilaru lu pudori:
la ruggiada, ca li stiddi làssanu jiri nti li nuttati abbacati,
a la matina li virginii bòcciuli strogghi di l'ùmitu peplu.
Idda urdinau ca a la matina sicuri s'hannu a spusari li virgini rosi;
fatta di lu sangu d'idda e di li vasa d'amuri
e di li gemmi e di li ciammi e di li pùrpuri di lu suli,
dumani lu russu, ca stava ammucciatu, cummigghiatu di la vesti di lu focu,
si spusa ccu lu sulu pattu nun s'affrunta di strògghiri.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

La dea stissa hà urdinatu a li Ninfi di jiri nti lu voscu di mirtu;
va lu picciottu a li fimmineddi cumpagni: e ccu tuttu chistu nun si pò crìdiri
ca Amuri sia 'n ferii, siddu porta li dardi.
Jiti, Ninfi, pusau l'armi, è 'n ferii Amuri:
cci fu urdinatu di jiri senz'armi, di jiricci nudu cci fu urdinatu,
picchì nun facissi dannu né ccu arcu né ccu dardu né ccu focu.
Ma ccu tuttu chistu, Ninfi, stati accura, picchì Cupidu è beddu:
è chinu d'armi propiu quannu è nudu Amuri.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

Vèrgini di stissu pudori manna a tia Vèniri;
una sula è la cosa ca spiamu: fai, vèrgini Delia,
ca lu voscu nun fussi macchiatu di sangu ppi li straggi di caccia.
Idda vulissi priàriti, siddu putissi cumminciri a tia, pùdica;
idda vulissi ca tu vinissi, siddu lu putissi fari na vèrgini.
Putissi vìdiri dunca cori ppi tri nuttati di festa
jiri ppi li tò cungreghi ntra fuddi accucchiati
ntra cruni di ciuri, ntra capanni di mirtu.
Né Cìriri, né Baccu ammàncanu, né lu Diu di li pueti.
Tutta la notti hà èssiri mpignata, hà passari ammenzu a li canti:
cumanassi nti li vosca Dioni, tu arricàmpiti, Delia.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

La dea urdinau ca lu palcu fussi jisatu nta li ciuri di Ibla;
idda stissa cumanna e duna liggi, a lu cantu stannu assittati li Grazzi.
Ibla, spargi tutti li ciuri, quantu la staciuni n'hà fattu;
Ibla, vèstiti tutta di ciuri, quantu è granni lu Chianu di l'Etna.
Ccà cci hannu a èssiri li fimmineddi di la campagna e li fimmineddi di li muntagni,
quanti li silvi, quanti li vosca, quanti li muntagni àbbitanu.
La matri di lu picciotteddu alatu urdinau a tutti di vigghiari
e urdinau a li fimmineddi di nun fidàrisi d'Amuri nudu.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

Stinnissi nti li ciuri ùmmiri virenti.
Dumani hà èssiri lu jornu unni l'Etiri ppi primu cunzumau li nozzi,
accussì di fari, patri, la cugghiuta di l'annu ccu tutti li chiuvuti di primavera;
comu na chiuvuta ficundanti trasìu nti lu ventri di la sposa,
ppi civari, ammiscatu a lu sò granni corpu, tutti li frutti.
Idda ccu lu ciusciu ca trasi nti li vini e l'istintu
dintra ccu forzi sicreti, prucriatrici, cuverna,
e tràmiti lu celu e li terri e li funnutizzi marini
la sò pirmianti putenza ppi lu tràmiti siminali
hà misu e hà urdinau ca lu munnu canuscissi li strati di lu nascìri.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

Idda purtau li niputi Trujani ntra li Latini,
idda desi a maritari a sò figghiu la vèrgini di Laurentu,
e appui desi a Marti la vèrgini pùdica strazzata a lu tempiu,
idda fici li nozzi di li Rumulei e li Sabbini;
picchì si putìssiru criari li Ramni e li Quiriti e la prugginìa,
la matri di Ròmulu e lu nipoti di Cèsari.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

Lu disìu ficunna li campagni, li campagni sèntinu Vèniri;
Amuri stissu, figghiu di Dioni, si dici nascìu 'n campagna.
Idda, mentri la terra figghiava, lu tinni nti lu ventri,
idda l'addivau ccu li vasa amurusi di li ciuri.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

Eccu, già sutta li ginestri ammùstranu lu ciancu li tàuri:
ugnunu sicuru di lu pattu cuniugali di cui è vinciutu.
Eccu li munzeddi di li pècuri a l'ùmmira ccu li mariti;
e la dea urdinau a l'aceddi ca càntanu di nun tàciri.
Già li cigna vanniaturi ppi la stagni ccu la vuci strazzata:
arrispunni sutta l'ùmmira di lu chioppu la carusidda di Tireu,
tantu ca pinzasti ca musioni d'amuri sunnu ammustrati ccu lu beccu canoru,
e dicisti ca la soru nun limìa ppi causa di lu maritu bàrbaru:
idda canta, nuatri tacemu. Quannu veni la mè primavera?
Quannu haju ad addivintari comu la rùnnini accussì d'accapari di tàciri?
Haju pirdutu la mè Musa, e Febu nun si vota cchiù a taliàrimi.
Accussì Amicla, picchì tacìa, lu silenziu lu mannau a la ruina.

Amassi dumani cui mai hà amatu e dumani amassi cui hà amatu.

 »