Caltaggiruni
Caltaggiruni | |
![]() | |
Dittagghi: Stemma di Caltaggiruni | |
Muttu: Urbs Gratissima | |
Nomu ufficiali: | Caltagirone |
---|---|
Riggiuni: | Sicilia |
Pruvincia: | Catania |
Cuurdinati: | 37°14'0"N, 14°31'0"E Ammustra ntâ mappa |
Superfici: | 382 km² |
Abbitanti: | 38.220 |
Dinzitati: | 96 ab./km² |
Cumuni cunfinanti: | Acati, Gela, Grammicheli, Licuddìa, Mazzarinu, Mazzarruni, Miniu, I Macchiri, Niscemi, Chiazza , Sammicheli |
CAP: | 95041 |
Prifissu telefònicu: | 0933 |
Situ ufficiali: | http://www.comune.caltagirone.ct.it/ |
Caltaggiruni (Caltagirone in talianu) è nu comuni di 37 953 abbitanti dâ Cittati metrupolitana di Catania.
È luntana 68 km dû sò capulocu pruvinciali Catania e 195 km dû sò capulocu riggiunali Palermu. È lu quintu comuni cchiù populatu dâ Città metrupolitana e lu primu pi grandizza territoriali. È ntra li 25 cumuna dâ Sicilia pi populazzioni e lu quintu pi grandizza. È sedi piscupali dû 1816. È capulocu di'n vastu comprensoriu territoriali, chiamatu Calatino e Sud Simeto (i paisa caltaggirunisa), ca è nnâ parti miridiunali di lu enti metrupolitanu di oji.

Centru urbanu misu centralmenti ntra la Sicilia centrali, chiḍḍa orientali e lu liturali meridiunali, è celebri pâ produzziuni dâ ciramica, a quali la rendi lu maggiuri centru riggiunali e unu di cchiù impurtanti d’Italia.
Fu pi ultra dui millenni nu puntu strateggicu di controllu pi multi populi ca contrullavunu li chiana di Catania e Gela, intra di cui greci, bizzantini, arabbi, ginuvisi e nurmanni. È macaru'n mpurtanti centru agriculu, pê so grandi campagni, comu Chianu Sampaulu, Costabbaira, u Nuci e Rannasili.
Lu centru storicu avi lu titulu di Patrimoniu di l’umanitati di l’UNESCO dû 2002, facenti parti dû consorziu du Vaḍḍu di Notu, inzemmula a Catania, Militeḍḍu, Scicli, Muòrica, Ràusa, Notu e Palazzolu.
L'etimoluggìa dû nomu diriva di l'àrabbu: si sapi chi la prima parola significa casteḍḍu (qal'at), ma l'autra parti è di etimoluggia ca nun è canusciuta, e nun si sapi pi certu soccu putissi significari.
Oji, ultra lu celebri centru storicu, la città avi macaru n'area abbitata di etati recenti, misa a sud-ovest, unni putemu truvari arcuni importanti vii, palazzi, lochi e chiazzi centrali dâ cittati. Chista parti dâ cittati è oji lu cori urbanu dû cumuni, unni a majurìa dê pirsuna abbita.
La cittati mustràu sempri l'ambizziuni di essiri capulocu di na sò pruvincia chi fussi chiù o menu lu territoriu dê paisi caltaggirunisi (Calatino e Sud Simeto), accussì comu a vicina Gela.
FrazzioniCancia
- Granieri (frazziuni li cui abbitanti veninu dê cumuna dâ pruvincia di Ràusa)
- Santu Petru (frazziuni ca si sviluppàu in facci ô boscu omonimu)
- Chianu Sampaulu (frazziuni agricula a quarcu chilometru dû paisi)
- Favareḍḍa (frazziuni li cui abbitanti sunu grammichilisi)
GiamillaggiCancia
Nasciuti a CaltaggiruniCancia
- Don Luiggi Sturzu, preti, fundaturi dû partitu pupulari talianu, sinaturi a vita dâ Ripubbrica Taliana
- Mariu Sturzu, frati di Luiggi Sturzu, piscupu di Chiazza
- Carmelu Càristia, diputatu dâ Ripubblica Taliana
- Gnaziu Muntimagnu, piscupu di Agriggentu
- Juseppi Missina, riggista cinematograficu
- Nnucenzu Marcinnò, riliggiusu
- Francescu Parisi, senaturi dâ Ripubblica Taliana
- Domenicu Semineriu, scritturi
- Antuninu Ragona, studiusu dâ ciramica
- Nicola Longubardi, gesuita
- Silviu Milazzu, puliticu già presidenti dâ Riggiuni Siciliana
- Mariu Scelba, puliticu già presidenti dû Cunsigghiu dê Ministri dâ Rippubbrica Taliana
- Gisualdu Clementi, medicu e prufissuri
- Saveriu Fragapani, architettu
- Gualteru di Caltaggiruni, nobbili e puliticu dû periudu dî Vespri Siciliani
- Ottavia Penna Buscemi, pulitica, diputata dâ Assemblea Costituenti dâ Ripubbrica Taliana
- Salvaturi Castagna, ginirali militari
- Paulu Ciulla, falsaru di moneta
- Marianu Giaquinta, matimaticu
- Jacupu Rannazzu, dirigenti sportivu, già presidenti dâ Atalanta Bergamasca
- Alessiu Narbuni, gesuita e storicu
- Mariu Sampirisi, jucaturi di càuciu
- Nicole Grimàudu, attrici
DialettuCancia
A Caltaggiruni, intra li secula XIX e XX, in virtuti di l’unificazziuni nazziunali e dâ diffusiuni di menza di communicazziuni di massa visiva e stampata, l’usu dâ lingua taliana si allargàu in quasi tutti li abbitanti e midemma in registra diversi di chiḍḍi furmali. La lingua siciliana pirò è macari presenti, nnâ sò varianti cittatina.
La so varietati lucali, lu caltaggirunisi, è un dialettu di transizziuni, chi c'avi elementa orientali (ascritti giniralmenti ô catanisi, ma forsi pigghiati dû missinisi) e elementa cintrali (famigghia di dialetta a unni pirtenunu chiḍḍi di Castruggiuvanni e Nissa). Avi forti nfluenza ligguri (probabilmenti savunisi). Comu'n autri dialetta dû sicilianu, sunu prisenti nfluenzi dê lingui castigghiana, catalana, pruvinzali, berbera, tuscana e greca, ultra a prestiti dû talianu.
Sutta vi stanu arcuni esempia scritti:
Dichiarazzioni Universali di li diritti di l'Omu
"Ì crìstijani nasciunu tutti lìbbiri e tutti ì stìssi, pi dignità e dirìtti.
C' hanu u stìssu ciribeḍḍu e cuscienza, e s'han'a cumpurtari 'ntra ri ìḍḍi comu si fussuru frati râ stìssa matri."
Patri nostruCancia
Patri nostru, chi si 'dû celu,
Santiffijatu v'è u nommu tò,
vinìssi prestu u tò regnu,
sempri fatta v'è a tò vuluntà.
Comu 'dû celu accussi 'n derra.
Dunini sempri u nostru pani cutidianu,
E togghjini ì nostri debbita
Accussi comu nuatri ì tugghìmu
ê debbitura nostri.
E nun ni lassari cascari 'n tentazzìuni,
ma lìbbirini rû mali, AMEN.
Pi sapìrinni cchiossai, vidi puru la vuci Cullina di Sant’Ippòlitu (Caltaggiruni). |