Caltaggiruni
Caltaggiruni | |
![]() | |
Dittagghi: Stemma di Caltaggiruni | |
Muttu: Urbs Gratissima | |
Nomu ufficiali: | Caltagirone |
---|---|
Riggiuni: | Sicilia |
Pruvincia: | Catania |
Cuurdinati: | 37°14'0"N, 14°31'0"E Ammustra ntâ mappa |
Superfici: | 382 km² |
Abbitanti: | 38.220 |
Dinzitati: | 96 ab./km² |
Cumuni cunfinanti: | Acati, Gela, Grammicheli, Licuddìa, Mazzarinu, Mazzarruni, Miniu, I Macchiri, Niscemi, Chiazza , Sammicheli |
CAP: | 95041 |
Prifissu telefònicu: | 0933 |
Situ ufficiali: | http://www.comune.caltagirone.ct.it/ |
Caltaggiruni (Caltagirone in talianu) è nu cumuni di 37 953 abbitanti dâ Città metrupolitana di Catania.
È luntana 68 km dû sò capulocu pruvinciali Catania e 195 km dû sò capulocu riggiunali Palermu. È lu quintu cumuni cchiù populatu dâ Città metrupolitana catanisi e lu primu pi grandizza tirritoriali. È ntra li 25 cumuna dâ Sicilia pi populazzioni e lu quintu pi grandizza. È sedi piscupali dû 1816. È capulocu di'n grandi cumprinsoriu tirrituriali, chiamatu n talianu Calatino e Sud Simeto (midé canusciuti comu li paisa caltaggirunisa), ca è nnâ parti miridiunali dû enti metrupolitanu di oji.

Centru urbanu misu centralmenti ntrâ Sicilia cintrali, chiḍḍa orientali e lu liturali meridiunali, è celebri pâ produzziuni dâ ciramica, la quali la rendi lu majuri centru riggiunali e unu dî cchiù mpurtanti d’Italia.
Fu pi ultra dui millenni nu puntu strateggicu di cuntrollu pi assai populi ca contrullavanu li chiana di Catania e Gela, ntra di cui li greci, li bizzantini, l'arabbi, li ginuvisa, li aragunisa e li nurmanni. È midé nu mpurtanti centru agriculu, pî so grandi campagni, comu Chianu Sampàulu, Costabbaira, lu Nuci, lu Mazzuni e Rannasili.
Lu centru storicu avi lu titulu di Patrimoniu di l’umanità UNESCO dû 2002, facenti parti dû consorziu du Vaḍḍu di Notu, nzemmula ê città di Catania, Militeḍḍu, Scicli, Modica, Ragusa, Notu e Palazzolu.
L'etimoluggìa dû nomu diriva di l'àrabbu: si sapi ca la prima parola significa casteḍḍu (qal'at), ma l'àutra parti è di etimoluggia ca nun è canusciuta, e nun si sapi pi certu zoccu putissi significari.
Oji, ultra lu celebbri centru storicu, la città avi midé n'area abbitata di età recenti, misa a sud-ovest, unni putemu truvari alcuni mpurtanti vî, palazzi, lochi e chiazzi centrali dâ città. Chista parti dâ città è oji lu cori urbanu dû cumuni, unni a majurìa dî pirsuni abbitanu.
La città mustràu sempri l'ambizziuni di essiri capulocu di na sò pruvincia chi fussi chiù o menu lu territoriu dî paisa caltaggirunisi (Calatino e Sud Simeto), accussì comu la vicina Gela. È lu secundu centru dâ Sicilia cintrali cu cchiù abbitanti, dopu Cartanissetta e davanzi cumuna comu Caniattì, Dirnò e Castruggiuvanni.
FrazzioniCancia
- Granieri (frazziuni li cui abbitanti veninu dê cumuna dâ pruvincia di Ràusa)
- Santu Petru (frazziuni ca si sviluppàu 'n facci ô boscu omonimu)
- Chianu Sampàulu (frazziuni agricula a quarcu chilometru dû paisi)
- Favareḍḍa (frazziuni li cui abbitanti sunu grammichilisi)
GiamillaggiCancia
- San Diego - Venezzuela
- Kallikrateia - Grecia
- San Franciscu - Stati Uniti di Mèrica
- Arnsberg - Girmania
- Mdina - Malta
- Bittilemmi - Palistina
- Abbadia Larana - Talia
Nasciuti a CaltaggiruniCancia
- Don Luiggi Sturzu, parrinu, funnaturi dû Partitu Pupulari Talianu, sinaturi a vita dâ Ripubblica Taliana
- Mariu Sturzu, frati di Luiggi Sturzu, piscupu di Chiazza
- Carmelu Càristia, diputatu dâ Ripubblica Taliana pâ Dimucrazzia Cristiana
- Giambattista Fanales, diputatu dâ Ripubblica Taliana pû Partitu Comunista Talianu
- Gnaziu Muntimagnu, piscupu di Girgenti
- Juseppi Missina, riggista cinematograficu
- Nnucenzu Marcinnò, riliggiusu
- Francescu Parisi, senaturi dâ Ripubblica Taliana
- Domenicu Semineriu, scritturi
- Antuninu Raguna, studiusu dâ ciramica
- Nicola Longubardi, gesuita
- Silviu Milazzu, puliticu già presidenti dâ Riggiuni Siciliana
- Mariu Scelba, puliticu già presidenti dû Cunsigghiu dî Ministri dâ Rippubblica Taliana
- Gisualdu Clementi, medicu e prufissuri
- Saveriu Fragapani, architettu
- Gualteru di Caltaggiruni, nobbili e puliticu dû periudu dî Vespri Siciliani
- Ottavia Penna Buscemi, pulitica, diputata dâ Assemblea Costituenti dâ Ripubblica Taliana pû Fronte dell'Uomo Qualunque
- Salvaturi Castagna, ginirali militari
- Paulu Ciulla, fàusaru di muneta
- Marianu Giaquinta, matimaticu
- Jacupu Rannazzu, diriggenti sportivu, già presidenti dâ Atalanta Bergamasca
- Alessiu Narbuni, gesuita e storicu
- Mariu Sampirisi, jucaturi di palluni, difinsuri dû Frosinone
- Nicole Grimàudu, attrici
DialettuCancia
A Caltaggiruni, ntra li secula XIX e XX, in virtù di l’unificazziuni nazziunali e dâ diffusiuni di menza di communicazziuni di massa visiva e stampata, l’usu dâ lingua taliana si allargàu in quasi tutti li abbitanti e midé in registra diversi di chiḍḍi furmali. La lingua siciliana pirò è midé presenti, nnâ sò varianti cittatina.
La so varietà lucali, lu caltaggirunisi, è nu dialettu di transizziuni, ca avi elementa orientali ( giniralmenti liati ô catanisi, ma forsi pigghiati dû missinisi) e elementa cintrali (famigghia di dialetta a unni pirtenunu chiḍḍi di Castruggiuvanni e Nissa). Avi forti nfluenza ligguri (probabilmenti savunisi). Comu'n autri dialetta dû sicilianu, sunu prisenti nfluenzi dî lingui castigghiana, catalana, pruvinzali, berbera, tuscana e greca, ultra a prestiti dû talianu.
Sutta ci stanu arcuni esempi scritti:
Dichiarazzioni Universali di li diritti di l'Omu
"Ì crìstijani nasciunu tutti lìbbiri e tutti ì stìssi, pi dignità e dirìtti.
C' hanu u stìssu ciribeḍḍu e cuscienza, e s'han'a cumpurtari 'ntra ri ìḍḍi comu si fussuru frati râ stìssa matri."
Patri nostruCancia
Patri nostru, chi si 'dû ceru,
Santiffijatu vè u nommu tò,
vinìssi prestu u tò regnu,
sempri fatta vè a tò vuruntà,
comu 'dû ceru accussi 'n derra.
Danni oggi u nostru pani cutidianu,
e levini ì nostri debbita
'ccussi comu nuatri ì tugghìmu
ê debbitura nostri.
E nun ni lassari cascari 'n tentazzijoni,
ma lìbbirini dû màri, AMEN.
Pi sapìrinni cchiossai, vidi puru la vuci Cullina di Sant’Ippòlitu (Caltaggiruni). |