Sicilia (pristoria)
La Sicilia, misa ntô menzu dû Meditirràniu, havi na cintralitati ca nun è sulamenti giugràfica: di idda passaru assai migrazzioni, accuminciannu di l' èbbichi ca si pèrdunu ntô tempu, di quannu ntâ l'Àfrica si stava evurvennu l'Homu Sapiens e, a partiri di centumila anni fa, accuminciau a migrari ammeri l'Europa, attravirsannu la Sicilia e lu strittu di Gibbirterra. A ddi tempi, la Sicilia era tutta cummigghiata di voschi e li grutti naturali o scavati eranu l'ùnichi abbitazzioni.
Li primi òmini vìnniru pi mari, (ni diciunu li giòlughi ca la Sicilia nun hà statu mai junciuta di quarchi ponti di terra cu l'Italia o cu l'Africa) e arrivaru ntô pricìpiu dû paliulìticu, forsi prima dô 70.000 a.C.
Tracci di abbitazzioni di l’antica etati dâ petra nta grutti sunu cuncintrati nta tri zoni ntâ costa sittintriunali di l'ìsula (agghiri Tèrmini, Palermu e Trapani) e ntô triànculu sud-urientali, ma, forsi, ssa cuncintrazzioni s'havi picchì nun s'hà fattu n'asplurazzioni sistimàtica nta àutri àrii dâ Sicilia.
Periudu Anticu
cancia
Atturnu ô millenniu X a.C. l'omu ntâ Sicilia era prisenti appressu la Grutta dû Ginuvisi nni l'Ìsula di Livanzu, appressu ô Munti Pilligrinu nnâ grutta di l'Addaura, e appressu lu Gulfu di Casteddammari, nnâ grutta di l'Uzzo, appressu la grutta di San Tiudoru a Acquiduci 'n pruvincia di Missina.
Di l'èbbica dû brunzu sunnu nutati cumunità appressu Notu, Thapsos e nnâ zona di Milazzu.
Ntô tardu piriudu di l'èbbica dû bronzu, li Micinei ncrisi pi mutivi pulìtici e ecunòmici, accuminzaru a scumpariri dâ scena miditirranea. Ô sò postu arrivaru dû nord àutri pòpuli. Ellanico di Mitilene, narra dî Siculi e dî Ausoni, scacciati di l'Enotri versu ô 1260 a.C..
Ntra lu sèculu XIII a.C. e lu sèculu VIII a.C. (piriudu pricidenti a l'arrivata dî Greci 'n Sicilia), l'ìsula era spartuta tra quattru pòpuli:
.JPG){kind=small}