Casteltèrmini

Casteltèrmini


Muttu:
Nomu ufficiali:	Casteltermini
Riggiuni:
Pruvincia:	Girgenti (AG)
Cuurdinati:	37°32'30"N, 13°38'43"E Ammustra ntâ mappa
Superfici:	99 km²
Abbitanti:	8.773
Dinzitati:	89 ab./km²
Cumuni cunfinanti:	Acquaviva Plàtani, Araguna (AG), Cammarata, Campufrancu (CL), San Biaggiu Plàtini, Sant'Àngilu Muxaru, Santu Stèfanu Quisquina, Sutera (CL)
CAP:	92025
Prifissu telefònicu:	+0922
Situ ufficiali:	http://www.comune.casteltermini.ag.it/

Casteltèrmini (o Castittèmmini ntâ parrata lucali) è un cumuni ca s'attrova a 44 chilòmitri di Girgenti.

Storia

Lu nomu Casteltèrmini è la cuntrazzioni di "Casteddu dâ famigghia Tèrmini" dû nomu dâ famigghia dû funnaturi. Lu burgu nascìu ntô 1629 cu "licentia populandi" a òpira dû nòbbuli Gian Vicenzu Marìa Tèrmini e Ferreri supra lu tirritoriu già abbitatu dâ Barunìa di Chiuddia, appartinenti â Cuntìa di Cammarata. Lu paisi appi lu sò pirìudu di sviluppu màssimu ntâ secunna mitati di l'ottucentu grazzi â prisenza di nummurusi mineri di sùrfiru (Cozzu Disi, Ruvitu, Sciruneddu, Mandravecchia e diversi àutri).

Econumìa

La sò econumìa ô nizziu s'appujava n granni parti supra l’aggricultura assumìu n'aspettu cchiù nnustriali grazzi â minera di sùrfiru, “Cozzu-Disi” una ntra li cchiù granni mineri di sùrfaru d’Auropa pressu la quali travagghiàvanu circa un migghiaru tra opirara e mpiegati. Li cunnizzioni di travagghiu dî surfarara èranu assai duri, si sfruttàvanu li carusi nun c’era arcuna tutela e sicurizza, travagghiàvanu n cunnizzioni quasi disumani e arricivìanu na paja ca a malapena ci pirmittìa di supravvìviri. La storia dâ Cozzu-Disi è purtroppu custillata di diversi gravi disastri ca pruvucaru tanti vìttimi e nvàlidi. Picca anni di travagghiu ntê mineri minàvanu la saluti dî giùvini surfarara. Ntô 1884 li giùvini surfarara ca si prisintaru n Sicilia â vìsita di leva militari foru 3672, ma d'iddi surtantu 203 foru dichiarati àbbili.

N’àutra nnustria supra la quali si funnava l’econumìa di Casteltèrmini fu chidda dâ Montedison, appoi Italkali, pi la lavurazzioni dî sali putàssici, ca dava travagghiu a circa duccentu opirara.

Pi tanti anni vantu di Casteltèrmini fu la pasta pruduciuta dû Pastificiu San Giuseppi ca vinìa mannata nta vari parti dâ Sicilia. La chiusura purtroppu dâ Minera, di l’Italkali e dû Pastificiu ditirminaru la crisi econòmica gravi ca grapìu n'àutra vota la vìa di l’emigrazzioni a tantìssimi famigghi di Casteltèrmini.

Puru siddu attuarmenti la sula rialità azziendali prisenti ntô tirritoriu è la Joeplast Srl ch'è una di l'Azziendi ticnologgicamenti cchiù avanzati a liveddu aurupeu ntâ pruduzzioni di mballaggi flissìbbili n plàstica, urtimamenti pari arriggistràrisi quarchi signali nicu di nu svigghiu econòmicu tìmidu: La minera Cozzu Disi avissi a addivintari lu primu museu minirariu dâ Sicilia, lu sitturi arbirgheru, dû tuttu assenti nta l'anni passati, arrigistra tri nizziativi novi di cui n'agriturismu ca pò custituiri elementu di sinirgìa p'àutri sitturi econòmici.

Turismu

Cù vìsita Casteltèrmini veni sùbbutu curputu dâ biddizza dâ granni Chiazza Domu unni s'attrova la maistusa Matrici, custruita ntâ prima mitati dû ‘600 ca custudisci priggèvuli òpiri comu: li stàtui ncantèvuli dû sculturi Micheli Cartaggiruni nciuriatu “lu Quarantinu”, dui teli dâ scola dû Velasquez dui dipinti di patri Fidili Tirritu di San Brasi, giuielli veri dû ‘700 sicilianu.

Â fini di lu Càssaru Umbertu s'attrova la cresia di San Giuseppi posta supra nu basamentu rucciusu, ci si accedi attraversu na scalunata granni. La sò facciata semicirculari è na tistimunianza splèndida dû Baroccu Sicilianu. Lu sò pruspettu è di anni ripruduciutu nta quasi tutti li scenografìi dî trasmissioni televisivi RAI dû riggista Micheli Guardì.

A circa tri chilòmitri dû centru abbitatu s'attrova l’èrimu di Santa Cruci ùnica cresia a nun aviri na data di nàscita pricisa, ci si custudisci na granni cruci di lignu paleocristiana. E' la cruci di lignu cchiù antica dû munnu.

Â pirifirìa est dû paisi s'attrova la splèndida “Villa Marìa” ca fu la casa dî Conti Lo Bue di Lemos. Custruita â fini dû XIX sèculu comu casa di caccia. Fu appoi riprisa di l'architetti Ernestu Basili e Ginu Coppodè. Ntê dui èttari di parcu ca circunna la custruzzioni n stili liberty, li prupitari fìciru trachiantari rarìssimi chianti pruvinenti dû cuntinenti aurupeu e di chiddu africanu. La raritati prizziusa dî chianti è cunfirmatu dû ntiressi e dî studi effittuati dî ducenti di Botanica Sistematica pressu l’Univirsitati di Palermu. Lu Mausuleu, ô nternu dâ villa, àutu 33 metri, cunzerva li spogghi murtali dâ cuntissa Marìa Lo Bue di Lemos, a cui la Villa è didicata.

Vali certu la pena di trascùrriri un jornu a Casteltèrmini. Pi visitari li sò cresi, ammirari la maistusa Cruci Paleocristiana, visitari la minera di Cozzu-Disi, fari dui passi ntê vìi principali pi nu shopping piacèvuli ntê nigozzi d'abbigghiamentu, jiri a vìdiri quarchi film di prima visioni nta l'eliganti cine–tiatru “Enzo Di Pisa” e cunchiùdiri la sirata nta quarchi pizzarìa o ristoranti pi gustari na cena sapuruta cu li svariati prudutti dâ tradizzioni culinaria lucali.

Pirsunaggi allustri

La citati di Casteltèrmini fu patria di tanti omini allustri e ntra d'iddi arricurdamu:

L'astrònumu Nicculò Cacciaturi (1780 - Palermu, 1841) [1] ca fu diritturi dû Riggiu Ossirvatoriu Astronòmicu di Palermu. Nzignau astronumìa ntô capulocu sicilianu e fu sociu dâ riali sucitati astronòmica di Londra.
Lu pidaguggista famusu e filòsufu Giuvanni Austinu De Cosmi (1726 - Palermu, 1810) era na fiura mpunenti dâ cultura siciliana ntô XVIII sèculu. Appi la càrrica di ritturi di l’univirsitati di Catania. Ntô 1788 arricivìu di Firdinannu di Burbuni lu ncàrricu di ridìggiri lu chianu rigulaturi dî Scoli Nurmali di l’Isula e istituìu li primi scoli elementari pùbbrichi e gratùiti di tutta la Sicilia.
Michelàncilu Vaccaru (1854 - Roma, 1937) omu pulìticu, giurista e sociòlugu.
Giuseppi Palumbu (1925 - Girgenti, 2005) sinnacalista, diputatu a l'Assimbrea Riggiunali Siciliana.
Giuseppi Reina (1928) avvucatu, omu pulìticu, espunenti di primu chianu dû PSI nta l'anni '80, sìnnacu di Casteltèrmini, diputatu ntâ VIII, IX e X liggislatura, suttasicritariu a li Trasporti ntô V Cuvernu Fanfani e suttasicritariu ê Posti e Telecumunicazzioni ntô I Cuvernu Craxi.
Giuseppi Scozzari (1964), diputatu ntê Liggislaturi XII e XIII e cumpunenti dâ cummissioni antimafia, avvucatu.
Lu riggista televisivu Micheli Guardì (1943), unu dî pirsunaggi cchiù famusi dâ televisioni taliana. Firmau la riggìa di nummirusi trasmissioni RAI di granni successu, ntra li quali: Uno Mattina, Scommettiamo che, Europa-Europa, I Fatti Vostri, Domenica in ecc. [2] Attuarmenti cura la riggìa di Piazza Grande e In Famiglia.
Gaitanu Di Giuvanni (1831-1912), stòricu e folkloristaper tanti anni fu nutaru a Casteltèrmini, ricircaturi attentu e nstancàbbili pubbricau nummarusi òpiri dî quali abbisogna arricurdari armenu li “Notizie Storiche su Casteltermini e suo territorio” (1869-1880) e “La vita e le opere di Giovanni Agostino De Cosmi” (1888) cullabburaturi pridilettu di Giuseppi Pitrè, cugghìu nummarusi canti e nuveddi pupulari.
Lu dutturi, scritturi e auturi radiu-televisivu Enzu Di Pisa (1945-1978) lauriatu n Midicina, cunziquìu la spicializzazzioni n Odontoiatrìa ntô 1972. Fu assistenti univirsitariu pressu l’Ateneo Palermitano. Dutatu di spiccati doti [[arti|artìstichi], detti vita nzèmmula a Micheli Guardì a na vasta seri di spittàculi tiatrali, radiufònici e televisivi di successu. La sò prumittenti carrera fu struncata la notti dû 22 di dicèmmiru dû 1978 ntâ sciagura aèria di Punta Raisi ntâ quali pirdìu la vita nzèmmula â mugghieri e â figghia.

La festa di Santa Cruci

Casteltèrmini è assai canusciutu ntâ zona pâ festa tradizziunali di "Santa Cruci" canusciuta macari comu "Sagra dû Tataratà" pi vìa dâ danza morìsca ca si svorgi duranti la festa. Tali ricurrenza veni fistiata di cchiù di 300 anni n anuri dâ granni cruci di lignu ca vinni rinvinuta ntô tirritoriu di lu cumuni attuali prima dâ sò funnazzioni. Lu lignu di tali cruci, oi arritinuta quasi unanimamenti strumentu di cultu dî primi cumunitati cristiani ca camparu nta ddi tirritori, risulta, di n'asami effittuatu supra nu frammentu di l'Istitutu dî petri duri di Pisa, appartèniri a n'àrvulu tagghiatu ntô 72 d.C. Secunnu la liggenna, lu rinvinimentu casuali dâ cruci avvinni pirchì na vacca, pasculanti cu l’armentu nta na campagna di “Chiudia”, s'avìa addinucchiatu ntô stissu postu pi diversi jorna di sèquitu attirannu l’attinzioni dî pastura ca, accuriusiati, scavaru e attruvaru la Cruci. Edificata nta ddu postu na crisiudda, ddà la cruci fu sarvata e si sarva di sèculi. Di tannu, idda fu fistiata, lu 3 di maiu d' ogni annu cu nu ritu campagnolu avennu comu momentu cintrali na danza armata, lu Tataratà, mimata ô ritmu di nu tammuru.

La cruci di Casteltèrmini havi n'aspettu assai rùsticu e suggistivu. E’ àuta 3,49 metri e havi n’apirtura di 2,5 metri, è fatta di lignu di cherza arriduciutu a sizzioni quatrata e li dui trunchi si jùncinu cu tri chiova di ferru arribbattuti; Â summitati dâ Cruci c’è nu ncavu di furma rittangulari, prufunnu 3,5 cm, làrigu 3,5 cm e àutu 11 cm, dû quali nun si canusci né la funzioni né l’etati. N susu ci sunnu li littri: I.N.R.I.; supra lu patìbbulu stà scrittu: “Ecce crucem domini nostri Jesu Christi fugite partes adversae vicit leo de tribu Juda” - “Radix David Alleluia Alleluia”.E supra lu stìpite, sutta la scritta: I.N.R.I. ntrizzata cu li sìmmuli dâ Passioni, si leggi: "P. M. H. L. S. D. P. C. N. In anno Domini V ind 1667". Nfini, supra lu retru: I. N. R. I. “Christus vincit Deus regnat Christus rex venit in pace Deus home factus est Et verbu… caro factum est”.Li scrizzioni sunnu datati e acchiànanu ô 1667; iddi, a parti li primi novi littri di palora, sunnu tutti liggìbbuli e cònstanu di virseddi bìbblici (Apucalissi 5,5; Giuvanni 1,14) e di sprissioni arricavati d' inni dâ Cresia…

Pi quantu arriguarda l’anàlisi dâ datazzioni assuluta dâ Cruci cû mètudu dû Carvoniu 14 (C14), pi nizziativa dû Pruf. Franciscu Lu Virdi, ca cunnuci a risurtati d'affidamentu tutali, spiciarmenti pû lignu giacchì p'iddu fu pussìbbuli currèggiri li curvi di calibbrazzioni dû C 14 cu chiddi dati dû cchiù ricenti mètudu dâ dendrocrunuluggìa. Pi chistu, lu Pruf. Lu Virdi s'arrivurgìi a nu labburatoriu famusu, chiddu di l’Istitutu Nternazziunali pi li Ricerchi Giofìsichi di Pisa, lu cchiù rinumatu d’Italia, ntra li megghi d’Auropa, ca òpira pi cuntu dû Cunzigghiu Nazziunali dî Ricerchi. Di l'anàlisi dû campiuni di lignu la cherza, matiriali cû quali è fatta la cruci fu riciduta nta l’annu 12 d.c. cu na ncirtizza màssima d' appena sittanta anni.

La festa di Santa Cruci, cchiù cumunimenti canusciuta comu “Sagra dû Tataratà”, è na festa ùnica ntô sò gèniri e, certamenti, una dî cchiù antichi manifistazzioni fulklurìstichi siciliani ca si nzirisci ntâ festa riliggiusa dâ “Santa Cruci”, n virtuti di na tradizzioni siculari ca attrova li sò urìggini nta l’asistenza di pupulazzioni àrabbi abbitanti li casali di stu Cumuni ô tempu n cui, ntô 1629, lu Prìncipi Gian Vicenzu Marìa Tèrmini e Ferreri, cu "licentia populandi" dû Reghi Fulippu II di Spagna, funnau lu Cumuni di Casteltèrmini. La Sagra dû Tataratà nasci di n'avvinimentu stòricu: lu ritruvamentu di na Cruci di lignu granni, ntô tirritoriu di stu Cumuni. La Cruci, ca si cunzerva ancora ntâ Crisiudda di Santa Cruci, si penza ca sirvìu pû martiriu dî cristiani ô tempu dî pirsicuzzioni avvinuti sutta lu Mpiraturi Rumanu Deciu. Tali ritruvamentu avvinni n èbbuca mpricisata e comu egghiè prima ca surgissi lu Cumuni di Casteltèrmini e pirciò antiriuri ô 1629. Di na ricenti anàlisi ô Carvoniu 14 fatta, supra nu pezzu di lignu dâ Cruci, si scummigghiau ch'idda è vecchia di 1972 anni cu nu màrgini d'erruri di cchiù o menu 70 anni. Pi sulinnizzari st'avvinimentu, li pupulazzioni àrabbi, cunvirtuti ô Cristianèsimu, cu li ndìggini di ddu tempu, abbitati ntô tirritoriu di “Chiuddia” unni surgìu appoi Casteltèrmini, participaru cu li sò custumi e li sò riti e tradizzioni carattirìstici ca, ô ritmu di nu tammuru granni, abballannu pi lu ritruvamentu dâ “Cruci”. Dda Sagra è di granni ntiressi culturali, di mpurtanza e rilivanza eccizziunali, comu lu prova lu fattu ca d'idda s'occuparu studiusi di granni rinumanza dû fulklori sicilianu, comu lu Pitrè, lu Di Giuvanni e lu Toschi, sulu pi citari li maiuri, e a idda cuntìnuanu a ntirissàrisi ducenti di tradizzioni pupulari di vari Univirsitati taliani e èstiri. La Sagra è na manifistazzioni ca manteni vivu lu ricordu di na tradizzioni d'urìggini àrabba nziruta ntô maravigghiusu fulclori isulanu e tramannata pi sèculi nzinu a oi nta tutta la sò tradizzioni, ntâ sò tìpica danza guirrisca e chî soi custumi urigginali e fantasmagòrici. Nn' è prova la participazzioni dû gruppu dû tataratà a svariati festival fulclurìstici puru a caràttiri nternazziunali, quali la Sagra dû Mènnulu n ciuri, la festa di l’Èttina, lu Columbus Day ecc., pi lu ntiressi ammustratu dû riggista Folcu Quilici ca la nzirìu ntê ducumintari trasmisi a puntati dâ Rai – TV nazziunali. La Sagra, ca si svorgi la IV simana di Maiu, s'artìcula ntô modu siquenti: Venniridìa accumènzanu li fistiamenti câ trasuta ntâ citatina dî quattru bandi musicali, una p'ogni Cetu e zoè: Maistranza, Schetti, Burgisi e Picurara ca rapprisèntanu li quattru maiuri antichi curpurazzioni dû paisi. Li ceti, priciduti dî Bandi Musicali, sfìlanu pî vìi dû paisi chî sò custumi splèndidi dû 600. La sira hannu locu l'asti pùbbrichi p'aggiudicàrisi li posti megghi e cchiù pristiggiusi ô nternu dâ Cavarcata. Lu jornu siquenti, sàbbato, hannu locu pi li vìi dû paisi li prucissioni. Lu Cetu dâ Maistranza, cu n testa lu Capitanu di Giustizzia, l’Arfieri e lu Sirgenti vistuti cu custumi dû 600, sfìlanu a cavaddu priciduti dâ propia banda e dû Gruppu Fulklurìsticu dû Tataratà, mentri l'àutri tri ceti cu li sò bandi sèquinu a pedi. La dumìnica, jornu cunchiusivu dâ festa, hannu locu li manifistazzioni cchiù sulenni ca si prulùnganu nzinu a notti funna. La matina veni cilibbrata na Santa Missa duranti la quali vèninu biniditti li Palii dî quattru Ceti. Lu pumiriggiu, li Ceti: Schetti, Picurara e Burgisi, sfìlanu supra cavaddi riccamenti bardati, tanti dî quali di razza priggiata, priciduti dî propi Palii e Stinnardi accumpagnati dî bandi musicali, mentri lu Cetu dâ Maistranza sfila a pedi e nun cchiù a cavaddu. Chiudi lu Curteu lu gruppu fulclurìsticu dû Tataratà ca chê sò custumi àrabbi, li sò danzi carattirìstichi fatti ô ritmu scandutu di tammuri grossi ntusiasma li migghiara di turisti ca ogni annu accùrrinu d'ogni banna d’Italia e macari di l’èstiru p'assìstiri a dda Sagra assai urigginali. La prucissioni, accussì cumposta, fà pi dui voti lu giru dû paisi, e si reca appoi n pilligrinaggiu all’èrimu di Santa Cruci, p'arripurtari ntô sò postu abbituali, la maistusa Cruci di lignu arritruvata, comu voli la tradizzioni, d'arcuni cuntadini ca aràvanu li campi. Â menzanotti di dumìnica, tutti li Ceti, doppu lu ritornu di l’èrimu, e doppu aviri effittuatu l’ùrtimu giru dî vìi dû paisi, si riunìscinu n Chiazza Domu unni veni mpartuta la binidizzioni sulenni cu na teca ca custudisci na riliquia prizziusa pruvinenti dâ Cruci usata pi la morti di Gesù. Lu jornu siquenti si svorgi nu radunu dî ceti ntâ Crisiudda di Santa Cruci unni veni cilibbrata na Santa Missa di ringrazziamentu ô tèrmini dâ quali li rapprisintanti dî Ceti fannu rientru n paisi pi la cunzigna dî vissilli a li Cumitati novi ca l’annu siquenti urganìzzanu la festa. Pi prupagannari megghiu la Sagra, pi fàrila sempri cchiù mpurtanti e p'aumintari lu flussu turìsticu facennu sì ca ddu flussu nun si lìmita a li suli tri jorna dâ manifistazzioni ma avveni pi tuttu lu misi di maggiu cu nutèvuli binificiu pi l’econumìa lucali, l'Assissuratu ô Turismu e Spittàculu, dicidìu d'urganizzari na seri di manifistazzioni cullatirali. Ddi manifistazzioni hannu a arriguardari campi di ntiressi diffirenti comu: sport, mùsica, tiatru, pittura, puisìa, moda, ecc., e accuminzari lu 1 di maiu pi cunchiudìrisi nun ortri lu jovidìa pricidenti l’accuminzagghia dâ Sagra

Lijami di fora

Situ ufficiali dû cumuni di Casteltèrmini