Sicilia (èbbica finicia)
La duminazzioni finicia ntâ Sicilia accuminciau prima dû VIII sèculu a.C., câ criazzioni di arcuni culonî ntâ zona uccidintali di l'ìsula, e spirdìu lu 241 a.C., câ vittoria dî Rumani ntâ prima guerra punica. Lu pirìudu di quannu na parti nica di l'ìsula vinni guvirnata di Cartàggini, trasi nta sta dinuminazzioni.
Primi nzidiamenti
canciaLi Finici èranu un pòpulu simita ca, a l'èbbica, ntô tirritoriu di chiddu ca è oggi lu Lìbbanu, stabbilìu un gran nùmmiru di culoni nta tuttu lu Mari Miditirràniu. La mpurtanza dî Finici addivintau cchiù nica di quannu na sò culònia, Cartàggini, funnata ntô 814 a.C. ntô nord dâ Tunisìa di oi, si fici putenti. Nizziarmenti, li culonî finici ntâ Sicilia si stinnìanu nta quasi tutta l'ìsula, ma cu l'arrivu dî Greci s'àppiru a ritirari ntâ zona uccidintali.
Ntô 734 a.C., li Finici avìanu funnatu Mabbonath (oggi Palermu), già abbitata dî Sìculi. Dû stissu pirìudu eni la funnazzioni di Mtw (ca fussi Mozzia), ca, uspitannu li Finici spinciuti a ovest dî Greci, s'angrannìu assai . Kfra (Soluntu) fu lu terzu polu dî culoni finici ntâ Sicilia, funnatu ammeri lu 700 a.C.. Li tri cità arrivisteru un rolu di granni mpurtanza ntra li cummerci chî zoni vicini, sparti a essiri na ruccaforti pî navi alliati.
Cartàggini e li guerri siciliani
canciaLa mpurtanza di Cartàggini ntô nternu dû Miditirraniu accuminzau a fàrisi séntiri ntô V sèculu a.C.. Ntô 480 a.C. lu ginirali Amilcare, forti di n'asèrcitu di 300.000 òmini (secunnu li stimi tradizziunali) e di l'allianza chî Pirsiani, attaccau li Greci pi cunquistari la Sicilia. Ma ntâ battaglia di Imera (480 a.C.) vinni sconfiggiutu: sta disfatta ridimenzionau li miri dî cartàgginisi supra a l'ìsula. Nta ogni casu, arcuni culonî dâ zona uccidintali arristaru fideli a Cartàggini.
Ntô 410 a.C. li guerri arripigghiaru. Sta vota li prutacunisti foru Annibale Magone e appoi Imilcone II pî cartàgginisi e Dionisiu I di Sarausa 'n rapprisintanza dî Greci di Sicilia. Li cartàgginisi arrinisceru, cu tuttu ca àppiru assai pistilenzi ca dicimaru l'asercitu, a cunquistari Silinunti, Imera, Akragas (Girgenti) e Missina, pi poi firmàrisi ê porti di Sarausa, scunfiggiuti di l'asercitu aretuseu e dî malattii.
Ntô 315 a.C. scoppiau la terza guerra siciliana: Agatocli di Sarausa attaccau e pigghiau Missina, pi poi passari â cunquista di Girgenti e tràsiri 'n chinu ntô tirritòriu di Cartàggini. Amilcare II guidau â contruffensiva africana, ricunquistannu tutta l'ìsola nzinu a Sarausa. Agatocli tintau macari di nvàdiri l'Àfrica, ma fu pisantimenti scunfiggiutu e s'arritirau.
Prima Guerra Punica
canciaLi mircinari di Agatocli, chiamati Mamirtini, arristati senza travagghiu, addicideru d'attaccari Missina. Scantati dâ putenza di ssi mircinari, Sarausa e Cartàggini s'alliaru pi scacciàrili.
Cartàggini ricunquistau Missina e lu strittu. Li Rumani, nfurmati di n'ammasciata mamirtina, addiciderru di ntirvèniri p'addifènniri lu sò pridumìniu supra li mari dû sud Italia.
L'attaccu rumanu ê forzi cartagginisi di Missina scatinau la prima guerra pùnica, ca durau dû 264 a.C. nzinu ô 241 a.C..
 fini dû cunfrittu, vinciutu di li taliani, Cartàggini fu custringiuta a lassari l'ìsula pi sempri.
.JPG){kind=small}