Wikipedia:Grammàtica

(Rinnirizzata di Wikipedia:Grammatica)
Bannera Siciliana
Bannera Siciliana

L'Alfabbetu

Alfabbetu sicilianu

A B C D Dd E F G H I J L M N O P Q R S T U V Z
a b c d dd e f g h i j l m n o p q r s t u v z

Alfabbetu cu tutti li segni

A À Â B C D ḌḌ E È Ê F G H I Ì Î Ï J L M N O Ò Ô P Q R S T U Ù Û Ü V Z


a à â b c d ḍḍ e è ê f g h i ì î ï j l m n o ò ô p q r s t u ù û ü v z

Funètica

Li lettiri cu l'accentu circunflessu (â, ê, etc) nun hanu diffirenzi di pronunzia (l'accentu circunflessu servi a innicari (a lu litturi) ca la palora hà statu cuntratta, ppi asèmpiu: lu cavaḍḍu è ntâ stalla mmèci di lu cavaḍḍu è nti la stalla).
La "è" sula è pronunziata "ié". Li lettiri câ dièrisi (ï, ü) sirvinu a separari li vucali ni nu dittongu (pi asèmpiu sbrïugnatu).
La ìnnica l'aspirazioni di la H. La è ppi distinguiri diversi paroli cumu gaḍḍu (ca si pronunzia "gadd[r]u"), iḍḍi (ca si pronunzia a metati tra "iddi" e "iddri") etc. La è pi distinguiri la z surda (cumu ni la parola azioni) da chidda sonora (cumu ni la parola ingarari).

Li lettiri ḍ, ḥ e ẓ nun su ubbrigatori a scriviri, ma su ùtili pi fari capiri la pronunzia.

Cunzunanti Duppricati

Ntô sicilianu cci sunnu assai palori c'accuminzanu chî cunzunanti duppricati, ma chiddi ca si scrìvinu di sòlitu sunnu:

cci nni cchiù dda ddi ddu ssa ssi ssu ccà ddòcu ddà

S'attròvanu puru ddi palori ca pirderu la vucali, lassannu cunzunanti duppricati ô princìpiu di na palora, p'asèmpiu: mmeci; mmernu; nnuccenti; mmàggini; llustrari; ecc.

Ditirminativi:

lu la li (l') cu l'elisioni di la l, addivèntanu:
u a i (l') (nnâ lingua parrata)

Nditirminativi:

un o nu nu na (n') na pocu di
un cavaḍḍu nu zìu/nu scantu na fìmmina n’abbitùdini na pocu di libbra

Unu (masculinu) e una (fimmininu), sunnu usati comu nùmmari cardinali e no comu artìculi.

S'havi a nutari ca ntô sicilianu nun esisti na forma unica chi traduci l'italianu "dei". Na forma assai usata è na pocu di. Quannu si voli essiri cchiù pricisi, dici na para di, na trîna di, na quattrina di, na cinchina di, na sîna di, na sittina di na uttina di chi si putissi tradurri rispittivamenti cu "un paio di", "circa tre..." o "circa quattro", "circa 5", "circa 6", "circa 7", "circa 8". Ma ognuna di sti formi citati nun pò essiri cunsidirata comu articulu nditirmintativu plurali, pirchì si cumponi di n'articulu nditirminativu singulari ("na"), nu sustantivu ("para, trîna, quattrina, ecc.") e na pripusizzioni semprici ("di").

Pripusizzioni sèmprici

a cu n di tra pi nna nni nta ntra senza ncapu sutta

Sti pripusizzioni si ponnu usari videmma cu l'artìculi ditirminativi:

Pripusizzioni: + Artìculu: lu = + Artìculu: la = + Artìculu: li = + Artìculu: un =
a ô â ê ôn
cu cû / cô chî / chê c'un
di dû / dô dî / dê d'un
pi pû / pô pî / pê p'un
nna / nni nnô / nnû nnâ nnê / nnî nn'un
nta / nti ntô / ntû ntâ ntê / ntî nt'un
ntra ntrô ntrâ ntrê ntr'un

Pripusizzioni cumposti

Avverbî

Di locu:

sutta supra ccà ddà unni ntunnu dintra fora avanti vicinu arrassu agghiri allatu

Di tempu:

doppu ora ajeri òi dumani quannu mai mentri nzinu

Di quantitati:

bastanti picca assai menu cchiù tantu

Di manera:

comu bonu accussì ammàtula ammucciuni divirsamenti

Àutri avverbi:

siccomu dunca macari avanti prìmisi mmenzu mmeci

Cungiunzioni

e puru sparti pirò mancu ancora videmma ma pirchì sippuru mmeci

L'apòstrufu

L'apòstrufu è nu signu gràficu ca si usa quannu si ncòntranu dui vucali. Nna lu casu di eliminazzioni naturali di na vucali chi si trova a princìpiu di parola, nun è nicissariu usari l'apòstrufu, pirchì, secunnu Giorgiu Piccittu anchi senza l'apòstrufu la parola si capisci lu stissu e livannu l'apòstrufu, quannu si pò, si elìminanu tutti sti signali nni la lingua scritta. Pi la stissa raggiuni, sempri secunnu Piccittu, l'apòstrofu nun s'havi mai a usari mancu nni la cuntrazzioni di l'artìculu nditirminativu pirchì lu senzu è chiaru:

               na                nu
                                                       

Nni li palori ca accumìnzanu cu i, unni la palora perdi la i, comu dìssimu antura, l'apòstrofu nun si usa pi mustrari la pèrdita di la vucali:

mpurtanti; nnuccenti; nzignanti; ntattu; ntisu; mparari.

Ergu putemu diri ca l'artìculi

la, lu, li e li prunomi la, lu, li, pìgghianu l'apòstrufu comu puru l'aggittivi dimustrativi ddu, dda, ddi, stu, sta, sti, ssa, ssu, ssi. Li prunomi pirsunali ti, nni, vi, e lu riflissivu si e cci ponnu puru pigghiari l'apòstrufu. Si cci si ncontra cu la a, o, u l'apòstrufu nun lu pigghia.

Àutri frasi unni l'apòstrufu si pò usari sunnu:

C'avem'a fari = chi avemu a fari
C'avem'a diri = chi avemu a diri

Verbi

Lu verbu è la parti principali dû discursu. Lu verbu dici soccu si fa, comu si fa, quantu si nni fa, comu si senti, chi penza e via e via di sècutu. Li verbi ponnu èssiri: rigulari, irrigulari, tranzitivi, ntranzitivi, riflissivi, difittivi, sirvili. Appoi ntô sicilianu cc'è sulu nu verbu ausiliari: lu verbu aviri.

(comu vennu usati ntâ wikipedia siciliana)

Jorna:

Misi:

Talìa macari:

Rifirimenti

Lijami di fora

Siti unni putiti attruvari beddi asempî dû sicilianu standard: