Usu dâ «C» duci mmeci dâ «G» duci
Stu finòminu asisti nta li casi unni la «G» duci etimològgica (p'asempiu chidda di "mangiari") veni canciata 'n «C» duci (la quali veni puru chiamata "«C» palatali" o "«C» affricata postarviulari surda").
Diffusioni cancia
Sta sustituzzioni dâ «G» duci cu la «C» duci asisti nta tutti l'àrii di la Sicilia, ma nta la parrata di Enna-Caltanissetta (Sicilia cintrali) stu canciamentu nun succedi sempri.
Asempi cancia
Casi cu la "-ng-" canciata 'n "-nc-" cancia
aggiùngiri (dû latinu "ad jùngere") -> agghiùnciri
àngilu (dû latinu "àngelus") -> àncilu
arangiu (dû latinu "aràngia") -> aranciu
cangiari (dû francisi "changer") -> canciari
spìngiri (dû latinu "ex pìngere") -> spìnciri
ecc.
Àutri casi cancia
àgiu (dû talianu "àgio") -> àciu
gingili (dû latinu "gingìva") -> cincili, sincili
giòrnu / jòrnu (dû talianu "giòrno" o dû latinu "diùrnus") -> ciuòrnu (mentri lu sonu "dy-" o chiddu "gi-" sunnu "gi" o "ji" 'n sicilianu littrariu.)
adagiu (dû latinu "adàgium") -> araciu, adaciu
ecc.
Rifirimenti ca ùsanu sta sustituzzioni cancia
- Grammàtica di Pitrè, 1870
- Dizziunariu etimològgicu di Giarrizzo, 1989
- Vucabbulariu di Lucio Zinna - Antares Editrice, 2002
- Vucabbulariu di Luigi La Rocca - Terzo Milennio, 2000
Rifirimenti ca nun ùsanu sta sustituzzioni cancia
Ntâ littiratura siciliana cancia
- Dî pruverbi siciliani cugghiuti di Giuseppi Pitrè:
- A sant'Annirìa l'aranciu giarnìa.
- Cui canci, si leva li crozzi e tinci.
- L'aliva lassata a l'ancilina, nun jinchi né visazza né sacchettina.
Sicilianu standard usatu ntâ wikipedia cancia
Pi li casi cu lu nessu latinu "-NG-", raccumannamu di nun mèttiri la «G» duci e di canciàrila 'n «C» duci. Pi l'àutri casi, ogni casu s'havi a trattari 'n modu particulari.
Nota supra li tèrmini usati cancia
La «C» duci (sonu dâ "C" di "celu") è chiamata midemma: «C» palatali, «C» affricata postarviulari surda.
La «G» duci (sonu dâ "G" di "genti") è chiamata macari: «G» affricata postarviulari surda, «G» surda.