Usu dâ «Ç» pû sonu sicilianu ca veni dû sonu latinu «FL»

Tannu, l'usu dâ «Ç» pû sonu tìpicu sicilianu ca veni dû sonu latinu «FL», era na cosa currenti ntô sicilianu scrittu. Ma lu prubbrema è ca p'arriprisintari stu sonu, ci foru littrati c'usaru la "ç" mentri àutri littrati usaru la "x", e è diffìcili assai di vìdiri bonu chi modu è chiù clàssicu: l'usu dâ "ç" o chiddu dâ "x"?

Diffusioni

Vari scrittura siciliani famusi e dizziunari granni usaru lu modu di scrìviri câ "ç" ma nun tutti.

Asempi

florem -> çuri/çiuri (ciuri)

flagrum -> çàuru/çàguru/çiàuru/çiàguru (ciàuru/ciàguru)

flumen -> çumi/çiumi (ciumi)

flatus -> çatu/çatu (ciatu)

ecc.

Àutri modi pi scrìviri stu sonu sicilianu

Pi "ciuri"/"çiuri" ci sunnu puru li formi scritti:

xhiuri, xhjuri, xiuri, xjuri, xuri, xhuri, hiuri, hjuri, hyuri, sciuri, scjuri, sçiuri, sçjuri, shuri, shiuri, yuri, juri, jhuri, jjuri, ecc.

Rìsichi di cunfusioni

Sonu dâ "Ç"

Stu sìmmulu "ç" fu macari usatu (a li voti) pi lu sonu sìmprici di la "-c-" duci siciliana (pi diffirinziàrila di la "-c-" taliana) e putemu dunca attruvari di li palori siciliani scritti accuddì:

paçi (paci)

audaçia (audacia)

abbruçiari (abbruciari)

ecc.

N'àutru prubbrema è ca nta l'àutri lingui neolatini la "-ç-" veni usata sulu pi lu sonu "-ss-" ('n catalanu ci avemu "Barça", ntô purtuchisi ci avemu "aço", ntô francisi ci avemu "français", nta l'occitanu ci avemu "Provença", nta l'arpitanu ci avemu "provençâl", ecc.).

Sonu dâ "X"

Nta tanti lingui neolatini (purtuchisi e gallegu, catalanu e valincianu, asturianu, bascu, vènitu, occitanu, e arcuni parlati sardi, ecc.) la "-x-" veni usata sulu pi lu sonu "-sci-" (comu nta "scìnniri") allura nun è n'idìa bona d'usàrila pi lu sonu spiciali sicilianu.

Sonu dâ "SCI"

Nta assai lingui neolatini tàlichi (napulitanu, corsu, lummardu, lìguri, e arcuni parlati sardi, ecc.) la "-sci-" veni usata sulu pi lu sonu "-sci-" (comu nta "scimunitu") allura nun è n'idìa bona d'usàrila pi lu sonu spiciali sicilianu.

Rifirimenti ca ùsanu palori cu sta "ç"

Pi lu sonu latinu ca veni dâ "FL" latina Piccittu già usa "ÇI" mmeci di "CI" (ma quannu ci voli)

Rifirimenti ca nun ùsanu palori cu sta "ç"

Grammàtica di Pitrè, 1870
Dizziunariu etimològgicu di Giarrizzo, 1989
Vucabbulariu di Camilleri, 1998
Dizziunariu di Luigi La Rocca, 2000 (usa "CI", "H'" e "Hj")
Grammàtica di Bonner, 2001

Ntâ littiratura siciliana

Celia, Lib. 2 di Antoniu Venizzianu (~1575):

Non è xhiamma ordinaria, no, la mia,

Sapiddu si spunta di Sarbaturi Di Marcu:

haju lu pani a lu ciascu di vinu

Dî pruverbi siciliani cugghiuti di Giuseppi Pitrè:

La fava baggiana ciurisci e acchiana.

Petra chi nun fa lippu, lu ciumi si la tira.

A Lupa di Gaitanu Cipolla

Lu ciatu miu vui siti,

La majuranza dî littirati siciliani ùsanu «ci».

Sicilianu standard usatu ntâ wikipedia

Assai cristiani sunnu cumminti ca fussi na bon'idìa d'usari stu sìmmulu "ç" e lu fattu ca Piccittu l'usau signìfica ca nun è na forma cumpretamenti strana pû siiclianu scrittu, ma tanti pirsuni prifirìscinu la furma "çiuri" di chidda "çuri" (armenu cû primu la palora arresta canuscìbbili pi chiddi ca già la sannu.

Avemu nutatu ca nta nu stissu dizziunariu ponnu èssiri purtati li furmi "çiuri" e "çiumi" mentri sunnu purtati macari li furmi "ciàuru" e "ciatu" scritti senza la "ç" ma tutti li siciliani sannu bonu ca è lu stissu sonu. Allura pirchì sta diffirenza ntô scrìviri? Nun è lòggicu. Sunnu assai li dizziunari siciliani ca pòrtanu arcuni furmi siciliani scritti câ "ç" ma ca si scòrdanu midemma di purtari arcuni furmi scritti câ "ç". L'usu scrittu dâ "ç" nun è stàbbili.

Ovviamenti s'havi a cunzirvari stu sonu ùnicu e s'havi a scrivirilu, ma a la stissa vota, s'havi a scrìviri cu sulu una littra o cu sulu unu sìmmulu. Mancu s'havi a usari la littra "x" picchì l'usaru li scrittura siciliani tanti anni 'n arreri pi lu sonu "sci".

Nuàutri cullabburatura dâ wikipedia 'n lingua siciliana scrivemu sulu cu la "c" sìmprici pirchì la maiuranza di li littrati siciliani scriveru simpricimenti: ciumi, ciatu, ciuri, e macari paci, audacia, puru siddu lu sonu di la "c" di "ciumi" nun è lu stissu sonu di la "c" di "paci".

Raccumannamu di nun usari la "ç", la "x" e mancu la "sci" pi lu sonu sicilianu ca veni di l'anticu sonu latinu "fl". Cunzidiramu li sò usi comu erruri.

Ortografìa siciliana
Usu di l'assimilazzioni cunzunantali dâ «R» \| Usu di l'assimilazzioni cunzunantali dâ «R» cu l'apparizzioni di na «I» \| Usu di l'addibbuluta dâ «T» \| Usu di «BB» mmeci di «B» doppu na vucali \| Usu di «GGHI» mmeci di «GLI» \| Usu di «GGI» mmeci di «GI» doppu na vucali \| Usu di «NZ» mmeci di «NS» \| Usu di «ZZ» mmeci di «Z» doppu na vucali \| Usu dâ dittungazzioni dâ «A» accintata Usu dâ dittungazzioni dâ «E» accintata \| Usu dâ dittungazzioni dâ «O» accintata \| Usu dâ «A» davanti a li nessi «SB» e «SC» \| Usu dâ «A» davanti a li verbi siciliani \| Usu dâ «BB» mmeci dâ «VV» \| Usu dâ «CA» mmeci dâ «QUA» \| Usu dâ «CHE» mmeci dâ «QUE» \| Usu dâ «CHI» mmeci dâ «QUI» \| Usu dâ «CH» davanti â «A» «O» «U» \| Usu dâ «CH» mmeci dâ «CL» o dâ «CR» \| Usu dâ «CH» spagnola pâ «CI» o pâ «CCI» \| Usu dâ «CK» mmeci dâ «CCH» \| Usu dâ «CK» mmeci dâ «CH» \| Usu dâ «C» gutturali mmeci dâ «G» gutturali \| Usu dâ «C» duci mmeci dâ «G» duci \| Usu dâ «DD» mmeci dâ «LL» \| Usu dâ «D» davanti â «R» \| Usu dâ «E» sulu quannu è accintata \| Usu dâ «GU» \| Usu dâ «G» aspra a lu nizziu di li palori \| Usu dâ «G» aspra ammenzu di li palori \| Usu dâ «G» davanti â «R» \| Usu dâ «G» gutturali mmeci dâ «C» gutturali \| Usu dâ «G» duci mmeci dâ «C» duci \| Usu dâ «H» muta \| Usu dâ «H» raffurzativa \| Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «BI» nizziali \| Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «CHI» nizziali \| Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «DI» nizziali \| Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «VI» nizziali \| Usu dâ «MB» ô nternu dî palori \| Usu dâ «ND» ô nternu dî palori \| Usu dâ «NV» ô nternu dî palori \| Usu dâ «O» sulu quannu è accintata \| Usu dâ «RB» pi la «RV» \| Usu dâ «R» mmeci dâ «D» \| Usu dâ «SB» pi la «SV» \| Usu dâ «Ç» pû sonu sicilianu ca veni dû sonu latinu «FL» \| Usu dâ «Č» pâ «C» duci \| Usu dî custruzzioni virbali cu «aviri» \| Usu dî littri duppricati ô principiu dî palori \| Usu dî vucali ncerti nta na sìllabba diversa di chidda penùrtima \| Usu dî vucali ncerti ntâ penùrtima sìllabba \| Usu dû rutacismu dâ «L» doppu la «R» \| Usu dû rutacismu dâ «L» ntervucàlica \| Usu dâ «J» doppu na vucali \| Usu dâ «J» 'n pusizzioni finali \| Usu dâ «J» 'n pusizzioni nizziali \| Usu dâ «J» doppu na cunzunanti \| Usu dâ «J» nta nu dittongu fàusu‎ \| Usu dâ «Ï» nta nu dittongu fàusu‎ \| Usu dâ «Ü» nta nu dittongu fàusu‎ \| Usu dâ «CU» mmeci dâ «QU» \| Usu dâ «CU» mmeci dâ «QUI» \| Usu dâ «CZ» mmeci dâ «ZZ» \| Usu dâ «CZ» mmeci dâ «Z» \| Usu di «-ISA» mmeci di «-ISI» \| Usu dâ «Ñ» mmeci dâ «GN» \| Usu dâ «NY» mmeci dâ «GN» \| Usu dâ «NY» mmeci dâ «NGI» \| Usu dâ «NJ» mmeci dâ «NGI» \| Usu dâ pròtisi nizziali «N» \| Usu dâ «CU» mmeci dâ «QUO» \| Usu dâ «O» mmeci di «AU» ô nternu di na palora \| Usu dâ «RH» pû radduppiamentu dâ «R» nizziali \| Usu dâ «RR» pû radduppiamentu dâ «R» nizziali \| Nzirzioni di na vucali tra dui cunzunanti \| Usu dâ «O» mmeci dâ «UA» ô nternu di na palora \| Usu dâ «SR» pâ «STR» \| Usu dâ «STCR» pâ «STR» \| Usu dâ «THR» mmeci dâ «TR» \| Usu dâ «TRH» mmeci dâ «TR» \| Usu dâ «STRH» pâ «STR» \| Usu dâ «DRH» mmeci dâ «DR» \| Usu dâ «DHR» mmeci dâ «DR» \| Usu dâ «TŘ» mmeci dâ «TR» \| Usu dâ «TTR» mmeci dâ «TR» \| Usu dâ «V» a lu nizziu di li palori \| Usu dâ «V» nizziali mmeci dâ «B» nizziali \| Usu dâ «Y» mmeci dâ «I» 'n pusizzioni finali \| Usu dâ «Y» mmeci dâ «J» ntervucàlica \| Usu dâ «Y» mmeci dâ «I» ntervucàlica \| Usu dâ «CU» mmeci dâ «CHI» \| Usu dâ «GH» davanti â «A» «O» «U» \| Usu dâ «GG» pû radduppiamentu dâ «G» nizziali \| Usu di «GL» mmeci di «GLI» \| Usu dâ «NGN» mmeci dâ «GN» \| Usu dâ «NH» mmeci dâ «GN» \| Usu dâ «NJ» mmeci dâ «GN» \| Pirduta dâ «D» ntervucàlica \| Raffurzamentu dâ «D» ntervucàlica \| Usu dâ «GH» mmeci dâ «GL» o dâ «GR» \| Usu di «GLI» mmeci di «GGHI» \| Usu dâ «KH» mmeci dâ «C» dura \| Usu dâ «KJ» mmeci dâ «CHI» \| Usu dâ «KK» mmeci dâ «CCH» \| Usu dâ «KK» mmeci dâ «CC» \| Usu dâ «RZ» mmeci dâ «RS» \| Usu dâ pròtisi nizziali «G» \| Usu dâ «BB» mmeci dâ «P» doppu na vucali \| Usu dâ «SCI» pâ «STR» \| Usu dâ «I» tra dui vucali \| Usu dâ «SC» pâ «C» duci \| Usu dâ «X» pâ «C» duci \| Usu dâ «RR» pâ «RN» \| Usu dâ sunurizzazzioni dâ «S» \| Usu dî furmi 'n «-ZIA» mmeci dî furmi 'n «-ZA» \| Usu dû spustamentu di cunzunanti \| Usu dâ «DD» o dâ «GGH» \| Usu dâ «ZZ» ô principiu di na palora \| Usu dâ «DD» ô principiu di na palora \| Usu dâ «BB» ô principiu di na palora \| Usu dî participi passati nun cuntratti \| Usu dû rutacismu dâ «L» tra cunzunanti e vucali \| Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu lu prifissu «suvra» o «supra» \| Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu na vucali «accintata» ntô nternu di na palora \| Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu na vucali nun «accintata» ntô nternu di na palora \| Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu lu prifissu «da» \| Usu dû suffissu sicilianu «-iscu» ca veni dû latinu «-iscus» \| Usu dî vucali finali accintati \| Usu dâ «ZH» mmeci dâ «Z» \| Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-GI-» \| Usu dâ «-CE-» ca veni dû latinu «-CE-» \| Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-TI-» \| Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-CE-» \| Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-CI-» \| Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-TI-» \| Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-CE-» \| Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-CI-» \| Usu dâ «V» mmeci dâ «B» ô nternu di na palora \| Usu dâ «ZZ» mmeci dâ «CCI» \| Usu dâ «SCI» mmeci dâ «SS»‎ \| Usu di l'ènclisi nizziali \| Usu di l'assimilazzioni dâ «DR» n «RR» \| Usu di «-MMIR-» ca veni dû latinu «-MBR-» \| Usu di «-NNIR-» ca veni dû latinu «-NDR-» \| Usu dâ «MP» mmeci dâ «NF» \| Usu dâ «L» mmeci dâ «R» \| Usu di l'assimilazzioni dâ «RD» n «RR» \| Usu dâ «RR» pâ «NR» \| Usu dâ «CO» mmeci dâ «QUO» \| Usu dû prifissu custanti «CUN» davanti â «J» o davanti â «I» \| Usu di «-NG-» o «-NC-» pû nessu latinu «-NG-» \| Usu dû dinamismu funèticu \| Usu di «HI» mmeci dâ «J» doppu la vucali «I» \| Pirduta dâ «U» ô principiu dî palori