Usu dî vucali finali accintati

Ntô sicilianu puru, li vucali finali accintati vèninu rifiutati quasi sempri. Linguisticamenti, pi mutivi etimològgici o pi mutivi pràttici, la lingua siciliana è carattarizzata di palori ca ci hannu la sìllabba ùrtuma nun accintata.

Diffusioni

Stu finòminu esisti nta assai àrii di la Sicilia, ma purtroppu cu la nfruenza dû tuscanu attruvamu sempri cchiù vucali finali accintati ntâ lingua siciliana parrata e scritta. Li littirati siciliani ùsanu li dui tipi (chiddi longhi e chiddi curti).

Asempi etimològgici

hàiu (dû latinu "habeo") -> hà, hé ("ho" 'n tuscanu, "he" 'n castigghianu)
hàvi (dû latinu "habet") -> hà / ha'
virtùti (dû latinu "virtutem") -> virtù
caritàti (dû latinu "caritatem") -> carità
baccalà (dû spagnolu "bacalao") -> baccalà
antichitàti (dû latinu "antichitatem") -> antichità
viritàti (dû latinu "veritatem") -> virità
fàci (dû latinu "facit") -> fà / fa'
capacitàti (dû latinu "capacitatem") -> capacità
pòti (dû latinu "potest") -> pò / po'
puvirtàti (dû latinu "pauperatem") -> puvirtà
vòli (dû latinu mediuevali "vulere"/"volere" dirivatu dû latinu "quoerere") -> vò / vo'
mèu (dû latinu "meus") -> mè / me'
dùi (dû latinu "duo") -> dù / du'
sùsu (dû latinu "susum") -> sù / su'
tòu (dû latinu "tuus") -> tò / to'
sàpi (dû latinu "sapit") -> sà / sa'
giùsu, jùsu (dû latinu "de orsum" o "de vorsum") -> giù, jù / giu', ju'
sòu (dû latinu "suus") -> sò / so'
siddu, s'iddu (dû latinu "si ìlle", comu ntô corsu "s'ellu / s'eddu / sellu / seddu") -> sì / si' / si
sàcciu (dû latinu "sapio") mentri nta lu tuscanu s'accurzau 'n "so".

ecc.

Asempi pràttici

ccàni (ccà), dû latinu "eccu hac"
amistati (amistà, amicizzia), dû spagnolu "amistad"
stàni (stà), dû latinu "stat"
sùgnu (sò, sù), dû latinu "sum" (forsi agghiuncennu lu latinu "ego", zoè "èu" o "ìu")
cùscusu, di l'àrabbu "cùscus" o dû francisi "couscous" (ma cu la prununza: "cuscùs")
sùnnu, dû latinu "sunt"
ddàni (ddà), dû latinu "illac"/"illa-ce"
stàiu, dû latinu "sto" (forsi agghiuncennu lu latinu "ego", zoè "èu" o "ìu")
abbaciùrru (abbaciù), dû francisi "abat-jour"
pirchìni, picchìni (pirchì, picchì)
accussìni (accussì)
sìni (sì)
èsti (è / e'), dû latinu "est"
èvi (è / e'), dû tuscanu "è"
nòni (no)
chiùi (chiù / chiu'), dû latinu "plus/plui"
jòni (jò)
vùi (vù / vu'), dû latinu "vos/voi"
tùni (tu)
vàni (và)
èni (è)

ecc.

Rifirimenti ca ùsanu palori cu li vucali finali accintati

Vucabbulariu di Camilleri, 1998

Rifirimenti ca nun ùsanu palori cu li vucali finali accintati

Dizziunariu di Luigi La Rocca, 2000

Rifirimenti ca ùsanu tutti dui tipi di palori

Vucabbulariu di Piccittu, 1950-1980
Grammàtica di Bonner, 2001
Vucabbulariu Sicilianu-talianu di Lucio Zinna, 2002

Ntâ littiratura siciliana

Vigilia ammucciata di Ninu Martoglio:

Jhii!...Muremu du friddu, signurinu!

Voscenza nni fa 'nsordu 'i caritati!

Cu troppu si fidò ristò 'ngannatu di Ninu Martoglio:

Però ccu mia sbagghiastru, 'nviritati,

Sicilianu standard usatu ntâ wikipedia siciliana

Li linguisti scriveru ca na carattirìstica di lu linguaggiu sicilianu è lu disdegnu di li truncamenti di palori (quinni veni a diri lu disdegnu di li sillabbi finali accintati).

Pi scrìviri artìculi 'n sicilianu ntâ wikipedia siciliana, si ponnu usari li furmi sicilianizzanti (chiddi longhi) o li furmi tuscanizzanti (chiddi accurzati).

Rifirimenti

Ortografìa siciliana
Usu di l'assimilazzioni cunzunantali dâ «R» \| Usu di l'assimilazzioni cunzunantali dâ «R» cu l'apparizzioni di na «I» \| Usu di l'addibbuluta dâ «T» \| Usu di «BB» mmeci di «B» doppu na vucali \| Usu di «GGHI» mmeci di «GLI» \| Usu di «GGI» mmeci di «GI» doppu na vucali \| Usu di «NZ» mmeci di «NS» \| Usu di «ZZ» mmeci di «Z» doppu na vucali \| Usu dâ dittungazzioni dâ «A» accintata Usu dâ dittungazzioni dâ «E» accintata \| Usu dâ dittungazzioni dâ «O» accintata \| Usu dâ «A» davanti a li nessi «SB» e «SC» \| Usu dâ «A» davanti a li verbi siciliani \| Usu dâ «BB» mmeci dâ «VV» \| Usu dâ «CA» mmeci dâ «QUA» \| Usu dâ «CHE» mmeci dâ «QUE» \| Usu dâ «CHI» mmeci dâ «QUI» \| Usu dâ «CH» davanti â «A» «O» «U» \| Usu dâ «CH» mmeci dâ «CL» o dâ «CR» \| Usu dâ «CH» spagnola pâ «CI» o pâ «CCI» \| Usu dâ «CK» mmeci dâ «CCH» \| Usu dâ «CK» mmeci dâ «CH» \| Usu dâ «C» gutturali mmeci dâ «G» gutturali \| Usu dâ «C» duci mmeci dâ «G» duci \| Usu dâ «DD» mmeci dâ «LL» \| Usu dâ «D» davanti â «R» \| Usu dâ «E» sulu quannu è accintata \| Usu dâ «GU» \| Usu dâ «G» aspra a lu nizziu di li palori \| Usu dâ «G» aspra ammenzu di li palori \| Usu dâ «G» davanti â «R» \| Usu dâ «G» gutturali mmeci dâ «C» gutturali \| Usu dâ «G» duci mmeci dâ «C» duci \| Usu dâ «H» muta \| Usu dâ «H» raffurzativa \| Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «BI» nizziali \| Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «CHI» nizziali \| Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «DI» nizziali \| Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «VI» nizziali \| Usu dâ «MB» ô nternu dî palori \| Usu dâ «ND» ô nternu dî palori \| Usu dâ «NV» ô nternu dî palori \| Usu dâ «O» sulu quannu è accintata \| Usu dâ «RB» pi la «RV» \| Usu dâ «R» mmeci dâ «D» \| Usu dâ «SB» pi la «SV» \| Usu dâ «Ç» pû sonu sicilianu ca veni dû sonu latinu «FL» \| Usu dâ «Č» pâ «C» duci \| Usu dî custruzzioni virbali cu «aviri» \| Usu dî littri duppricati ô principiu dî palori \| Usu dî vucali ncerti nta na sìllabba diversa di chidda penùrtima \| Usu dî vucali ncerti ntâ penùrtima sìllabba \| Usu dû rutacismu dâ «L» doppu la «R» \| Usu dû rutacismu dâ «L» ntervucàlica \| Usu dâ «J» doppu na vucali \| Usu dâ «J» 'n pusizzioni finali \| Usu dâ «J» 'n pusizzioni nizziali \| Usu dâ «J» doppu na cunzunanti \| Usu dâ «J» nta nu dittongu fàusu‎ \| Usu dâ «Ï» nta nu dittongu fàusu‎ \| Usu dâ «Ü» nta nu dittongu fàusu‎ \| Usu dâ «CU» mmeci dâ «QU» \| Usu dâ «CU» mmeci dâ «QUI» \| Usu dâ «CZ» mmeci dâ «ZZ» \| Usu dâ «CZ» mmeci dâ «Z» \| Usu di «-ISA» mmeci di «-ISI» \| Usu dâ «Ñ» mmeci dâ «GN» \| Usu dâ «NY» mmeci dâ «GN» \| Usu dâ «NY» mmeci dâ «NGI» \| Usu dâ «NJ» mmeci dâ «NGI» \| Usu dâ pròtisi nizziali «N» \| Usu dâ «CU» mmeci dâ «QUO» \| Usu dâ «O» mmeci di «AU» ô nternu di na palora \| Usu dâ «RH» pû radduppiamentu dâ «R» nizziali \| Usu dâ «RR» pû radduppiamentu dâ «R» nizziali \| Nzirzioni di na vucali tra dui cunzunanti \| Usu dâ «O» mmeci dâ «UA» ô nternu di na palora \| Usu dâ «SR» pâ «STR» \| Usu dâ «STCR» pâ «STR» \| Usu dâ «THR» mmeci dâ «TR» \| Usu dâ «TRH» mmeci dâ «TR» \| Usu dâ «STRH» pâ «STR» \| Usu dâ «DRH» mmeci dâ «DR» \| Usu dâ «DHR» mmeci dâ «DR» \| Usu dâ «TŘ» mmeci dâ «TR» \| Usu dâ «TTR» mmeci dâ «TR» \| Usu dâ «V» a lu nizziu di li palori \| Usu dâ «V» nizziali mmeci dâ «B» nizziali \| Usu dâ «Y» mmeci dâ «I» 'n pusizzioni finali \| Usu dâ «Y» mmeci dâ «J» ntervucàlica \| Usu dâ «Y» mmeci dâ «I» ntervucàlica \| Usu dâ «CU» mmeci dâ «CHI» \| Usu dâ «GH» davanti â «A» «O» «U» \| Usu dâ «GG» pû radduppiamentu dâ «G» nizziali \| Usu di «GL» mmeci di «GLI» \| Usu dâ «NGN» mmeci dâ «GN» \| Usu dâ «NH» mmeci dâ «GN» \| Usu dâ «NJ» mmeci dâ «GN» \| Pirduta dâ «D» ntervucàlica \| Raffurzamentu dâ «D» ntervucàlica \| Usu dâ «GH» mmeci dâ «GL» o dâ «GR» \| Usu di «GLI» mmeci di «GGHI» \| Usu dâ «KH» mmeci dâ «C» dura \| Usu dâ «KJ» mmeci dâ «CHI» \| Usu dâ «KK» mmeci dâ «CCH» \| Usu dâ «KK» mmeci dâ «CC» \| Usu dâ «RZ» mmeci dâ «RS» \| Usu dâ pròtisi nizziali «G» \| Usu dâ «BB» mmeci dâ «P» doppu na vucali \| Usu dâ «SCI» pâ «STR» \| Usu dâ «I» tra dui vucali \| Usu dâ «SC» pâ «C» duci \| Usu dâ «X» pâ «C» duci \| Usu dâ «RR» pâ «RN» \| Usu dâ sunurizzazzioni dâ «S» \| Usu dî furmi 'n «-ZIA» mmeci dî furmi 'n «-ZA» \| Usu dû spustamentu di cunzunanti \| Usu dâ «DD» o dâ «GGH» \| Usu dâ «ZZ» ô principiu di na palora \| Usu dâ «DD» ô principiu di na palora \| Usu dâ «BB» ô principiu di na palora \| Usu dî participi passati nun cuntratti \| Usu dû rutacismu dâ «L» tra cunzunanti e vucali \| Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu lu prifissu «suvra» o «supra» \| Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu na vucali «accintata» ntô nternu di na palora \| Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu na vucali nun «accintata» ntô nternu di na palora \| Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu lu prifissu «da» \| Usu dû suffissu sicilianu «-iscu» ca veni dû latinu «-iscus» \| Usu dî vucali finali accintati \| Usu dâ «ZH» mmeci dâ «Z» \| Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-GI-» \| Usu dâ «-CE-» ca veni dû latinu «-CE-» \| Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-TI-» \| Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-CE-» \| Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-CI-» \| Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-TI-» \| Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-CE-» \| Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-CI-» \| Usu dâ «V» mmeci dâ «B» ô nternu di na palora \| Usu dâ «ZZ» mmeci dâ «CCI» \| Usu dâ «SCI» mmeci dâ «SS»‎ \| Usu di l'ènclisi nizziali \| Usu di l'assimilazzioni dâ «DR» n «RR» \| Usu di «-MMIR-» ca veni dû latinu «-MBR-» \| Usu di «-NNIR-» ca veni dû latinu «-NDR-» \| Usu dâ «MP» mmeci dâ «NF» \| Usu dâ «L» mmeci dâ «R» \| Usu di l'assimilazzioni dâ «RD» n «RR» \| Usu dâ «RR» pâ «NR» \| Usu dâ «CO» mmeci dâ «QUO» \| Usu dû prifissu custanti «CUN» davanti â «J» o davanti â «I» \| Usu di «-NG-» o «-NC-» pû nessu latinu «-NG-» \| Usu dû dinamismu funèticu \| Usu di «HI» mmeci dâ «J» doppu la vucali «I» \| Pirduta dâ «U» ô principiu dî palori