Usu dâ dittungazzioni dâ «E» accintata

Stu finòminu (p'asempiu: l'usu di "cavalieri" mmeci di "cavaleri" o l'usu di "mumiantu" mmeci di "mumentu" ) veni chiamatu macari metafunèsi dâ «E» timàtica.

Diffusioni dâ dittungazzioni dâ "e" 'n "ie"

Comu ntô latinu (pèdem, ecc.) e comu ntô corsu (pedi, cecu, ecc.), lu sicilianu rifiuta spissu stu dittongu dâ "e" (mentri lu talianu l'usa spissu). Li tri àrii siciliani unni s'attrova sta dittungazzioni di la «E» accintata sunnu la parrata di Giurgenti (Sicilia occidintali), la parrata di Enna-Caltanissetta (Sicilia cintrali) e la parrata di Ragusa (Sicilia urientali). E' puru prisenti stu finòminu nta la citati di Palermu (duvutu a la talianizzazzioni mpurtanti) mentri nun è prisenti nta lu restu di la pruvincia palirmitana.

Esempi cu sta dittungazzioni

• cappieddu (cappeddu)
• ciercu (cercu)
• cuviernu (cuvernu)
• diciemu (dicemu)
• greci je finici (greci e finici)
• jerva/ierva (erva)
• jèriva /ièriva (erva)
• jèddira/ièddira (èddira)
• je appoi (e appoi)
• ieranu/jèranu (èranu)
• iera/jera (era)
• iè/jè (è)
• je latini (e latini)
• je 'nnà lingua (è na lingua)
• je ri autri lingui (e dî àutri lingui)
• je t'arringrazziu (e t'arringrazziu)
• je trhoppu (è troppu)
• ntirviegnu (ntervegnu)
• pacienza (pacenza)
• piensi (penzi)
• potiemu (putemu)
• siemu (semu)
• si sienti (si senti)
• tantichiedda (tanticchedda)
• tiempu (tempu)
• vidiemu (videmu)
• voscienza (voscenza)
• vuliemu (vulemu)

Rifirimenti ca ùsanu sta dittungazzioni

• Vucabbulariu di Piccittu, 1950-1980 (sulu p'ammustrati li variazzioni lucali)

Rifirimenti ca nun ùsanu sta dittungazzioni

• Grammàtica di Pitrè, 1870
• Dizziunariu etimològgicu di Giarrizzo, 1989
• Dizziunariu di Luigi La Rocca, 2000
• Grammàtica di Bonner, 2001
• Vucabbulariu di Lucio Zinna - Antares Editrice, 2002
• Vucabbulariu di Camilleri, 1998

Diffusioni dâ dittungazzioni dâ "e" 'n "ia"

Stu finòminu s'attrova nta vari parrati siciliani (comu p'asempiu nta chidda di Vaddilurmu PA).

Asempi cu sta dittungazzioni

• scriviannu (scrivennu)
• cialu (celu)
• darria (darrè)
• viacchi (vecchi)
• prisiantu (prisentu)
• mumiantu (mumentu)

Nu finòminu prisenti nta àutri lingui

Ci voli nutari ca stu finòminu funèticu nun è tìpicu sulu dû sicilianu, pirchì asisti nta àutri lingui latini, comu p'asempiu la lingua corsa ca havi li formi:

• studenti/studianti (zoè 'n sicilianu: "studenti")
• ecc.

Rifirimenti ca nun ùsanu sta dittungazzioni

• Grammàtica di Pitrè, 1870
• Dizziunariu etimològgicu di Giarrizzo, 1989
• Dizziunariu di Luigi La Rocca, 2000
• Grammàtica di Bonner, 2001
• Vucabbulariu di Lucio Zinna - Antares Editrice, 2002
• Vucabbulariu di Camilleri, 1998

Ntâ littiratura siciliana

• Lamentu cubbu pi Rocca Ciravula di Santu Calì:

È veru ca li figghi

senza patri si chiàmanu bastardi?

E pirchì, matri, ad ogni cantunera

mi sdilleggia la strata"

E ti ziccava,

senza sapìrilu, scarda di sciara

dintra lu civu di lu cori.

O figghiu,

m'arrispunnevi,

• Dî pruverbi siciliani cugghiuti di Giuseppi Pitrè:

Tardu di vurza e prontu di cappeddu.

• s'attròvanu assai asempi ntâ littiratura siciliana

Sicilianu standard usatu ntâ wikipedia

Raccumannamu di nun usari sti dittungazzioni di la «E» accintata.

Fonti

• I Diffirenzi principali ntra i parrati siciliani (a cura di J. K. "Kirk" Bonner)